تشدید چالش‌ها برای ارمنستان پس از جدایی قره‌باغ
خبرگزاری آسوشیتدپرس در تحلیل چالش‌های پیش روی ارمنستان بعد از سقوط منطقه قره‌باغ می‌نویسد: ارمنستان حالا به ناگهان وارد یکی از بدترین بحران‌های سیاسی خود در طول تاریخ چند دهه‌ای استقلالش بعد از فروپاشی اتحاد شوروی در سال ۱۹۹۱ شده و چندین چالش را در پیش روی خود می‌بیند.
جمهوری آذربایجان عملیات نظامی برق‌آسایی را در منطقه قره‌باغ کوهستانی، منطقه‌ای با اکثریت ارمنی‌نشین که امور داخلی خود را برای سه دهه بدون کسب رسمیت بین المللی اداره کرده، به اجرا گذاشت و بعد از این عملیات تحولات در این حوزه سرعتی شگفت‌آور پیدا کرد.
نیروهای جدایی‌طلب در قره باغ بعد از آن که محاصره جمهوری آذربایجان جلوی دسترسی آنها به محموله‌های اساسی را گرفت، شاهد برتری عددی نیروهای جمهوری آذربایجان که توسط ترکیه تقویت شده‌اند بودند و در عرض ۲۴ ساعت بعد از عملیات نظامی باکو تسلیم شدند و رهبران سیاسی آنها گفتند که تا پایان سال دولت خود را منحل خواهند کرد.
این تحول باعث مهاجرت سیل گسترده ای از ارمنی‌تبارهای ساکن قره‌باغ که از زندگی تحت حاکمیت جمهوری آذربایجان می‌ترسیدند، شد. بیش از ۸۰ درصد از جمعیت ۱۲۰۰۰۰ نفری ساکنان این منطقه با عجله اثاثیه خود را جمع کرده و با در پیش گرفتن سفری طاقت‌فرسا و آهسته از طریق تنها جاده کوهستانی، وارد ارمنستان فقیری که کار آسانی در اسکان آنها ندارد، شدند.
آنها همچنان که به خاطر از دست دادن سرزمین خود خشمگین و عصبانی هستند، احتمالاً از اعتراضاتی که تقریبا به صورت روزانه علیه نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان در این کشور برگزار می‌شود حمایت خواهند کرد؛ نخست وزیری که مخالفانش او را به خاطر ناتوانی در دفاع از قره باغ کوهستانی مقصر دانسته‌اند.
«لورنس بروئرز» کارشناس منطقه قفقاز در اندیشکده چتم هاوس، گفت: حجم چشمگیری از خشم و ناامیدی متوجه نیکول پاشینیان شده است.
دولت پاشینیان که درگیر چالش‌های اقتصادی شده باید سریعا مسکن، مراقبت‌های پزشکی و شغل برای این ارمنی تبارها فراهم کند. هر چند چهره‌های ارمنی خارج نشین نیز متعهد به کمک به کشورشان شده‌اند، اما این وضعیت مشکلات مالی و لجستیکی بزرگی برای این کشور محصور در خشکی ایجاد می کند.
خیلی از ارمنی‌ها از مقامات ارشد سابق کشورشان که حالا اپوزیسیون را رهبری می‌کنند دل خوشی نداشته و آنها را هم مسئول مشکلات کنونی می‌دانند و در کنار آنها ناظران حوزه ارمنستان به سابقه خصومت‌های سیاسی خشن در این کشور اشاره می‌کنند. به عنوان مثال در سال ۱۹۹۹، گروهی از مردان مسلح در ضمن یک جلسه پرسش و پاسخ که در پارلمان ارمنستان برگزار می‌شد، به این پارلمان حمله کرده و «وازگن سرکیسیان» نخست وزیر وقت را به همراه رئیس پارلمان و شش مقام ارشد و قانونگذار دیگر ارمنستانی کشتند.
«توماس دی وال» کارشناس ارشد اندیشکده اروپایی بنیاد کارنگی اروپا می‌گوید: نوعی سنت ترور سیاسی در فرهنگ ارمنی ها وجود دارد.
او و دیگر ناظران ارمنستان خاطرنشان می‌کنند که یک موضوعی که اکنون به نفع پاشینیان است این است که خشم‌هایی که اکنون علیه او وجود دارد، به همان اندازه نیز متوجه روسیه، متحد اصلی ارمنستان است.
پس از یک جنگ ۶ هفته‌ای در سال ۲۰۲۰ که در انتهای آن جمهوری آذربایجان بخشی از قره باغ کوهستانی و مناطق اطراف آن را تصرف کرد، روسیه در چارچوب توافق آتش‌بسی که با واسطه‌گری کرملین حاصل شد، حدود ۲۰۰۰ نیروی حافظ صلح را به منطقه اعزام کرد.
پاشینیان اما این نیروهای صلحبان را به ناتوانی در جلوگیری از خصومت‌های اخیر جمهوری آذربایجان که می تواند تهدیدات ارضی جدیدی را علیه ارمنستان ایجاد کنند متهم کرد.
از طرفی حواس روسیه به جنگ در اوکراین منحرف شده که این امر نفوذ آن را در منطقه کاهش داده و به همین دلیل کرملین به اینکه برای جمهوری آذربایجان و ترکیه، متحد اصلی باکو و یک شریک اقتصادی مهم خودش در بحبوحه تحریم‌های غرب چالش آفرینی کند بی میل است.
دی وال مدعی شد: در صورتی که نیروهای صلحبان روسی برای حفظ صلح تلاش می‌کردند، این عملیات نظامی جمهوری آذربایجان ممکن نمی‌شد، اما آنها اساساً کنار ایستادند.
کرملین نیز به نوبه خود سعی کرده تقصیر این وضعیت را به گردن پاشینیان بیندازد و او را به تسریع سقوط قره باغ کوهستانی از طریق اذعان به حاکمیت جمهوری آذربایجان بر این منطقه و آسیب رساندن به روابط ارمنستان با روسیه با در آغوش گرفتن غرب متهم کرده است.
«ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهور روسیه مدت‌هاست که به پاشینیان مشکوک است؛ او که سابقا روزنامه‌نگار بوده در سال ۲۰۱۸ پس از رهبری تظاهرات‌هایی که دولت قبلی ارمنستان را سرنگون کرد، به قدرت رسید.
روسیه حتی قبل از عملیات اخیر جمهوری آذربایجان برای بازپس گیری کنترل قره‌باغ کوهستانی، خشم خود را از ارمنستان به دلیل میزبانی از نیروهای آمریکایی برای رزمایش‌های نظامی مشترک و تلاش برای به رسمیت شناختن صلاحیت دیوان کیفری بین‌المللی پس از آنکه این دیوان پوتین را به جنایات جنگی ادعایی در ارتباط با استرداد کودکان از اوکراین متهم کرد، ابراز کرده بود.
تیرگی روابط دو کشور پس از سقوط قره‌باغ تشدید شد و مسکو به پاشینیان با لحن تند بی‌سابقه‌ای حمله کرد.
وزارت امور خارجه روسیه از «موضع متناقض رهبران ارمنستان که سیاست‌های خود را به ناگهان تغییر داده و به جای همکاری نزدیک با روسیه و جمهوری آذربایجان به سراغ جلب حمایت غرب می‌رود» انتقاد کرد.
روسیه در پیامی که انگار به موجب آن تظاهرات علیه پاشینیان را تشویق می‌کرد، اعلام کرد که «رویکرد بی‌ملاحظه تیم نیکول پاشینیان به وضوح به نارضایتی در بخش‌هایی از جامعه ارمنستان دامن زد و این نارضایتی به شکل اعتراضات مردمی خود را نشان داد». روسیه اما این ادعا را که در تحریک تجمعات در ارمنستان نقش داشته، رد کرد.
در بیانیه دولت روسیه آمده است: رهبری ارمنستان با تلاش عمدی برای قطع روابط چند وجهی و چند صد ساله ارمنستان با روسیه، مرتکب اشتباه بزرگی شده است و کشور خود را به گروگان بازی‌های ژئوپلیتیکی غربی تبدیل می‌کند.
هنوز مشخص نیست که آیا پاشینیان ممکن است ارمنستان را از سازمان پیمان امنیت مشترک، سازمانی تحت سلطه مسکو متشکل از جمهوری های بر آمده از شوروی سابق و سایر ائتلاف‌های تحت رهبری روسیه خارج کند یا خیر. ارمنستان همچنین میزبان یک پایگاه نظامی روسیه است و مرزبانان روسی به ارمنستان در زمینه گشت زنی در مرز با ترکیه کمک می کنند.
پاشینیان با وجود تشدید شکاف بین کشورش و روسیه، از تهدید به قطع روابط با مسکو خودداری اما بر لزوم تقویت روابط با غرب در زمینه امنیت و سایر حوزه‌ها تاکید کرده است.
برای ارمنستان، اینکه ایالات متحده و متحدانش را جایگزین مسکو به عنوان پشتیبان اصلی خود کند می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. روسیه بزرگترین شریک تجاری ارمنستان و میزبان حدودا یک میلیون ارمنی تبار است؛ کسانی که به شدت در برابر هرگونه تلاش پاشینیان برای قطع روابط با مسکو مقاومت خواهند کرد.
بروئرز گفت: روسیه هم از نظر اقتصادی و هم از نظر استراتژیک عمیقاً در تار و پود ارمنستان چه از نظر تأمین انرژی و چه از نظر مالکیت بر دارایی‌های استراتژیک کلیدی دخیل است. ارمنستان برای گسترش سیاست خارجی خود به خلاقیت زیادی از سوی شرکای دیگر نیاز پیدا خواهد کرد.
آینده نیروهای حافظ صلح روسیه در قره باغ کوهستانی که قرار بود تا سال ۲۰۲۵ باقی بمانند، نامشخص است. «دیمیتری پسکوف» سخنگوی کرملین گفت که باید بر سر وضعیت آنها با جمهوری آذربایجان مذاکره شود.
بروئرز گفت که جمهوری آذربایجان می تواند به تعداد کمی از صلح‌بانان روسی اجازه دهد در قره‌باغ کوهستانی بمانند تا به پیشبرد برنامه خود برای «ادغام» این منطقه کمک کنند.
او گفت: چنین اقدامی برای مسکو وجهه ایجاد کرده و دستور کار ادغام که توسط جمهوری آذربایجان در پیش گرفته شده را تقویت می کند.
310310