خلاصه کتاب اختلال یادگیری (خواندن، نوشتن، ریاضی) ( نویسنده الهه اکبری )

کتاب «اختلال یادگیری (خواندن، نوشتن، ریاضی)» به قلم الهه اکبری، راهنمایی جامع و کاربردی برای شناخت، درک و مواجهه با اختلالات یادگیری در کودکان است. این اثر ارزشمند، به والدین، معلمان، و متخصصان کمک می کند تا ماهیت این اختلالات را بشناسند، علائم آن ها را درک کنند، راه های تشخیص و درمان را بیاموزند، و با ارائه راهکارهای عملی آموزشی، مسیر موفقیت را برای این کودکان هموار سازند. در ادامه به خلاصه ای از مهم ترین بخش های این کتاب ارزشمند پرداخته شده است.

تجربه داشتن فرزندی که در مسیر یادگیری با چالش هایی روبه رو است، می تواند برای هر والدی دغدغه ای بزرگ باشد. در بسیاری از مواقع، ناآگاهی از ریشه های این چالش ها، نگرانی ها را دوچندان می کند و ممکن است تصورات نادرستی از توانایی های کودک شکل گیرد. الهه اکبری در کتاب خود با زبانی شیوا و همدلانه، دست ما را می گیرد و وارد دنیای کودکان با اختلال یادگیری می کند تا از نزدیک با پیچیدگی های ذهنی و عاطفی آن ها آشنا شویم. این کتاب نه تنها به سؤالات علمی و تخصصی پاسخ می دهد، بلکه با روایت هایی از زندگی واقعی، حس همراهی و امید را در دل خواننده زنده می کند. آنچه در این خلاصه پیش رو دارید، سفری کوتاه اما پربار به مهم ترین ایده ها و راهکارهای الهه اکبری است که خواندن نسخه کامل آن را بی شک توصیه می کند.

مبانی اختلال یادگیری: تعریف، شیوع و طبقه بندی

اختلالات یادگیری، پدیده هایی پیچیده هستند که اغلب با تصورات غلطی همراه می شوند. کتاب «اختلال یادگیری (خواندن، نوشتن، ریاضی)» به روشنی توضیح می دهد که این اختلالات، هرگز به معنای هوش پایین یا تنبلی کودک نیستند، بلکه نشان دهنده تفاوت هایی در نحوه ی پردازش اطلاعات در مغز او هستند. یک کودک با هوش طبیعی و حتی بالا نیز ممکن است در یک یا چند حوزه تحصیلی با چالش های جدی مواجه شود. برای درک بهتر این وضعیت، باید به تعریف دقیق، شیوع، و طبقه بندی آن ها پرداخت.

اختلال یادگیری چیست؟

اختلال یادگیری به حالتی اطلاق می شود که در آن موفقیت تحصیلی یک فرد، با توجه به سن، سطح آموزش، و هوش او، به طور قابل توجهی کمتر از حد انتظار باشد. این افت در عملکرد، بر اساس آزمون های استاندارد خواندن، نوشتن یا محاسبات ریاضی اندازه گیری می شود. نکته حیاتی این است که این اختلالات ناشی از مشکلات جسمی، عصبی، بینایی، شنوایی، یا مشکلات عاطفی شدید نیستند. این کودکان معمولاً در مهارت های خاص تحصیلی مانند خواندن روان، نوشتن صحیح یا انجام محاسبات ریاضی ابتدایی، با دشواری های پایداری دست و پنجه نرم می کنند.

تصور کنید کودکی را که ساعت ها برای درک یک متن ساده تلاش می کند یا در نوشتن املای کلمات ابتدایی بارها و بارها اشتباه می کند. این ها می توانند نشانه هایی از یک اختلال یادگیری باشند که فراتر از یک افت تحصیلی معمولی است و نیازمند درک و مداخله تخصصی است.

شیوع و پراکندگی اختلال یادگیری

بر اساس مطالعات و آمارها، اختلالات یادگیری پدیده ای نسبتاً شایع هستند. تخمین زده می شود که حدود ۵ تا ۱۵ درصد از جمعیت دانش آموزی در سطح جهان، در طول دوران تحصیل خود با نوعی از اختلال یادگیری مواجه می شوند. این اختلالات در پسران شایع تر از دختران هستند، اما علت دقیق این تفاوت هنوز به طور کامل مشخص نشده است. شناسایی زودهنگام این آمارها کمک می کند تا اهمیت مداخله به موقع و حمایت از این کودکان بیش از پیش روشن شود.

انواع اختلالات یادگیری بر اساس DSM-IV

طبقه بندی اختلالات یادگیری بر اساس راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-IV)، به متخصصان کمک می کند تا تشخیص های دقیق تری ارائه دهند و برنامه های درمانی مناسب تری طراحی کنند. الهه اکبری در کتاب خود به چهار دسته اصلی اشاره می کند:

اختلال خواندن (نارساخوانی)

این اختلال که با نام دیسلکسیا نیز شناخته می شود، شایع ترین نوع اختلال یادگیری است. کودکان مبتلا به نارساخوانی در زمینه دقت، سرعت، و درک خواندن با مشکل مواجه هستند. آن ها ممکن است در تشخیص و پردازش صداهای کلمات، تلفظ صحیح، یا روان خوانی دچار مشکل باشند. برخی از نشانه های رایج نارساخوانی عبارتند از:

• جانشینی صداها یا حروف مشابه (مانند خواندن برد به جای درد)
• حذف یا اضافه کردن حروف و کلمات در هنگام خواندن
• کندی و تقطیع در خواندن
• مشکل در درک مطلب با وجود خواندن کلمات
• برعکس خواندن حروف یا کلمات (مانند نیش به جای شین)

تصور کنید کودکی که تلاش می کند تا یک داستان ساده را بخواند، اما هر کلمه برایش مانند پازلی جداگانه است که باید از نو سرهم شود. این تجربه می تواند بسیار خسته کننده و ناامیدکننده باشد.

اختلال بیان نوشتاری (نارسانویسی)

دیسگرافیا یا نارسانویسی، به مشکلاتی در مهارت نوشتن اشاره دارد. این کودکان ممکن است در جنبه های مختلف نوشتن از جمله املای کلمات، قواعد نگارشی، سازماندهی افکار، و کیفیت دست خط دچار مشکل باشند. خطاهای نوشتاری متداول در این کودکان شامل:

• اشتباهات املایی مکرر و غیرمعمول
• دست خط ناخوانا یا بسیار بدشکل
• مشکل در چیدمان کلمات و جملات روی خط
• مشکل در نوشتن انشا یا بیان افکار به صورت نوشتاری
• عدم رعایت علائم نگارشی (مانند نقطه، ویرگول)

در این نوع اختلال، کودک ممکن است ایده های درخشانی در ذهن داشته باشد، اما نتواند آن ها را به درستی روی کاغذ بیاورد، گویی که پلی بین فکر و دستش وجود ندارد.

اختلال ریاضی (دیسکلکولیا)

دیسکلکولیا به مشکلاتی در یادگیری و درک مفاهیم ریاضی اشاره دارد. این کودکان ممکن است در موارد زیر با چالش مواجه شوند:

• درک اعداد و مفاهیم پایه ای ریاضی (مانند شمارش، ترتیب اعداد)
• انجام عملیات ساده ریاضی (مانند جمع، تفریق، ضرب، تقسیم)
• حل مسائل ریاضی کلامی
• به خاطر سپردن حقایق ریاضی (مانند جدول ضرب)
• مشکل در مفاهیم زمانی و مکانی مرتبط با ریاضی

کودکی را در نظر بگیرید که با دیدن اعداد، دچار سردرگمی می شود و هرچه تلاش می کند، نمی تواند ارتباط منطقی بین آن ها پیدا کند. این می تواند تجربه ای طاقت فرسا در دنیای پر از اعداد و محاسبات مدرسه باشد.

اختلال یادگیری که به گونه ای دیگر مشخص نشده (NOS)

این دسته شامل اختلالاتی است که معیارهای کامل برای تشخیص یکی از سه دسته بالا را ندارند، اما همچنان نشانه های قابل توجهی از ناتوانی یادگیری را نشان می دهند. این می تواند شامل مشکلاتی در مهارت های پردازش اطلاعات، حافظه، یا توجه باشد که به طور خاص در دسته بندی های قبلی نمی گنجند.

عوامل موثر و مشکلات همراه با اختلال یادگیری

درک اختلالات یادگیری تنها به شناخت تعریف و انواع آن محدود نمی شود؛ بلکه بررسی عوامل موثر در بروز آن ها و مشکلاتی که اغلب با این اختلالات همراه می شوند، از اهمیت بالایی برخوردار است. الهه اکبری در کتاب خود به وضوح نشان می دهد که اختلال یادگیری یک پدیده تک عاملی نیست و عوامل متعددی در شکل گیری آن نقش دارند، همچنین این اختلال می تواند منجر به مشکلات دیگری در زندگی کودک شود.

چه عواملی در بروز اختلال یادگیری نقش دارند؟

بروز اختلال یادگیری نتیجه ترکیبی از عوامل مختلف است و نمی توان تنها یک عامل را مسئول دانست. این عوامل شامل موارد ژنتیکی، نوروبیولوژیکی، محیطی و اجتماعی-فرهنگی می شوند. به عنوان مثال، تحقیقات نشان داده اند که اختلالات یادگیری اغلب در خانواده ها به صورت ارثی منتقل می شوند که نشان دهنده یک زمینه ژنتیکی است. همچنین، تفاوت هایی در ساختار و عملکرد مغز، به ویژه در مناطقی که مسئول پردازش زبان و اطلاعات آکادمیک هستند، در این کودکان مشاهده می شود. عوامل محیطی مانند تغذیه نامناسب در دوران جنینی یا اوایل کودکی، مواجهه با سموم، و حتی سبک های آموزشی نامناسب نیز می توانند در این میان نقش داشته باشند. این پیچیدگی نشان می دهد که راهکار درمانی نیز باید جامع و چندوجهی باشد.

مشکلات شناختی: چرا کودکان مبتلا به سرعت مطالب را فراموش می کنند؟

یکی از دغدغه های اصلی والدین و معلمان، فراموشی سریع مطالب در کودکان با اختلال یادگیری است. این مشکل اغلب به ضعف در حافظه فعال و حافظه توالی مرتبط است. حافظه فعال به توانایی نگهداری و پردازش اطلاعات در کوتاه مدت اشاره دارد، در حالی که حافظه توالی، به توانایی به خاطر سپردن اطلاعات به ترتیب خاصی مربوط می شود. کودکی که در یادگیری جدول ضرب یا دنبال کردن مراحل یک دستورالعمل با مشکل مواجه است، ممکن است از ضعف در این نوع حافظه ها رنج ببرد. تصور کنید که اطلاعات به جای سازماندهی منظم، به صورت تکه های پراکنده در ذهن کودک قرار می گیرند و هر بار برای بازیابی آن ها، باید دوباره از نو چیده شوند. این فرآیند زمان بر و خسته کننده است.

مشکلات زبانی و آگاهی واجی

ارتباط میان زبان و یادگیری، به ویژه در خواندن و نوشتن، ناگسستنی است. بسیاری از کودکان با اختلال خواندن، مشکلات قابل توجهی در آگاهی واجی دارند. آگاهی واجی، توانایی تشخیص، تفکیک، و دستکاری صداهای تشکیل دهنده کلمات (واج ها) است. برای مثال، توانایی شنیدن اینکه کلمه «کتاب» از صداهای /ک/، /ا/، /ت/، /ا/، /ب/ تشکیل شده است. ضعف در این مهارت، پایه و اساس یادگیری خواندن از طریق مسیر واجی (صداشناسی) را سست می کند و باعث می شود کودکان در پیوند دادن حروف به صداها و ترکیب آن ها برای ساخت کلمات دچار مشکل شوند. این موضوع نه تنها بر خواندن، بلکه بر املانویسی نیز تأثیر منفی می گذارد و می تواند منجر به جانشینی صداها یا حروف مشابه شود (مانند نوشتن «سلا» به جای «سلام»).

ارتباط با سایر اختلالات: رابطه بیش فعالی و اختلال یادگیری

پژوهش ها نشان می دهد که اختلال یادگیری غالباً به تنهایی ظاهر نمی شود و می تواند با اختلالات دیگری نیز همراه باشد. یکی از شایع ترین همراهان اختلال یادگیری، اختلال نقص توجه/بیش فعالی (ADHD) است. حدود ۲۵ تا ۴۰ درصد از کودکان دارای اختلال یادگیری، همزمان با ADHD نیز تشخیص داده می شوند. مشکلات در توجه و تمرکز که ویژگی اصلی ADHD است، به طور مستقیم بر توانایی کودک در پردازش اطلاعات آموزشی تأثیر می گذارد و می تواند یادگیری را به مراتب دشوارتر کند. این هم زمانی، فرآیند تشخیص و درمان را پیچیده تر می کند و نیازمند رویکردی جامع تر و هماهنگ تر است.

مسائل عاطفی، شخصیتی و اجتماعی

شکست های مکرر تحصیلی، عدم درک کافی از سوی والدین و معلمان، و احساس ناتوانی مداوم، می تواند آسیب های عاطفی و روانی جدی برای کودکان با اختلال یادگیری به همراه داشته باشد. این کودکان اغلب با مشکلات عاطفی و شخصیتی نظیر اضطراب، افسردگی، و کاهش اعتماد به نفس دست و پنجه نرم می کنند. احساس ناکامی و کم ارزشی، می تواند آن ها را گوشه گیر یا پرخاشگر کند و حتی در موارد شدیدتر، به بزهکاری و ترک تحصیل منجر شود. این مسائل عاطفی، نه تنها بر یادگیری بیشتر آن ها تأثیر منفی می گذارد، بلکه کیفیت زندگی اجتماعی و روابط آن ها را نیز تحت الشعاع قرار می دهد. از همین رو، الهه اکبری بر اهمیت توجه به ابعاد روانی و اجتماعی این کودکان، در کنار مداخلات آموزشی، تأکید ویژه ای دارد.

تشخیص زودهنگام و فرآیند ارزیابی

تشخیص زودهنگام اختلالات یادگیری، گامی حیاتی در مسیر توانمندسازی کودکان است. هرچه این اختلالات زودتر شناسایی شوند، فرصت بیشتری برای ارائه مداخلات موثر و جلوگیری از آسیب های روانی و تحصیلی بیشتر فراهم می شود. کتاب الهه اکبری، راهنمایی های ارزشمندی برای والدین و متخصصان ارائه می دهد تا بتوانند در زمان مناسب، علائم هشداردهنده را تشخیص داده و فرآیند ارزیابی صحیح را آغاز کنند.

زمان ظهور اختلالات یادگیری: چه موقع باید نگران شد؟

اختلالات یادگیری معمولاً زمانی آشکار می شوند که کودک وارد محیط های آموزشی رسمی مانند مهدکودک یا مدرسه می شود و نیاز به مهارت های آکادمیک، خود را نشان می دهد. با این حال، برخی از علائم هشداردهنده ممکن است حتی در سنین پیش دبستانی نیز مشاهده شوند. مهم است که والدین و مربیان، به عملکرد تحصیلی کودک خود با دقت توجه کنند و در صورت مشاهده تأخیر یا دشواری های مداوم در کسب مهارت های پایه، به دنبال مشاوره تخصصی باشند. نادیده گرفتن این نشانه ها، می تواند منجر به انباشته شدن مشکلات و افزایش احساس ناکامی در کودک شود.

علائم هشداردهنده در سن پیش دبستانی و مدرسه

شناخت علائم هشداردهنده، کلید تشخیص زودهنگام است. این علائم می توانند در حوزه های مختلف نمایان شوند:

علائم در سن پیش دبستانی:

• مشکل در یادگیری قافیه کلمات یا بازی با صداها
• تأخیر در یادگیری صحبت کردن و تلفظ صحیح کلمات
• مشکل در به خاطر سپردن حروف الفبا، اعداد، یا رنگ ها
• دشواری در دنبال کردن دستورالعمل های ساده
• ضعف در مهارت های حرکتی ظریف (مانند بستن دکمه ها، استفاده از مداد)

علائم در سن مدرسه:

• مشکلات مداوم در خواندن و فهمیدن متون
• خطاهای املایی و نگارشی مکرر
• دست خط ناخوانا و بی نظم
• دشواری در انجام محاسبات ریاضی ساده یا حل مسائل
• مشکل در سازماندهی افکار برای نوشتن انشا
• فراموشی سریع مطالبی که به تازگی آموخته شده اند
• عدم توانایی در برنامه ریزی و سازماندهی تکالیف درسی
• اجتناب از فعالیت های مرتبط با خواندن، نوشتن یا ریاضی

دیدن این علائم نباید باعث برچسب زنی فوری شود، بلکه باید به عنوان چراغ های هشداری تلقی شوند که نیاز به ارزیابی دقیق تر توسط متخصصان را نشان می دهند.

تمایز اختلال یادگیری از سایر اختلالات

یکی از چالش های مهم در فرآیند تشخیص، تمایز اختلال یادگیری از سایر مشکلاتی است که می توانند منجر به افت تحصیلی شوند. همانطور که در کتاب الهه اکبری نیز تأکید شده، هر کودکی که در مدرسه عملکرد ضعیفی دارد، لزوماً دارای اختلال یادگیری نیست. عواملی مانند مشکلات شنوایی یا بینایی تشخیص داده نشده، مشکلات عاطفی (مانند اضطراب جدایی یا افسردگی)، کمبودهای آموزشی، یا حتی هوش پایین، همگی می توانند بر عملکرد تحصیلی کودک تأثیر بگذارند. یک ارزیابی جامع توسط تیمی از متخصصان شامل روانشناس، گفتاردرمانگر، کاردرمانگر و پزشک، ضروری است تا علت اصلی مشکلات کودک مشخص شود و تشخیص افتراقی دقیق صورت گیرد. این ارزیابی به متخصصان کمک می کند تا تصویری کامل از توانایی ها و ضعف های کودک به دست آورند و برنامه ریزی مناسبی برای مداخله انجام دهند.

واکنش های صحیح و نادرست والدین: باید کودک را نسبت به مشکلش آگاه کرد؟

واکنش والدین به مشکلات یادگیری فرزندشان، نقش کلیدی در مسیر پذیرش و درمان دارد. برخی از واکنش های نادرست والدین ممکن است شامل مقایسه کودک با دیگران، سرزنش او به خاطر تلاش ناکافی، پنهان کردن مشکل از کودک یا حتی فرستادن او به مدارس استثنایی بدون تشخیص صحیح باشد. الهه اکبری بر این باور است که والدین باید با آگاهی و همدلی با کودک برخورد کنند. پاسخ به این سوال که آیا باید کودک را نسبت به مشکلش آگاه کرد؟ مثبت است. کودک باید به زبانی ساده و مناسب سنش، از وضعیت خود مطلع شود تا احساس گناه، تنبلی، یا کم هوشی نکند. این آگاهی، به او کمک می کند تا مشکل را بپذیرد، با متخصصان همکاری کند و بداند که با حمایت صحیح، می تواند بر چالش های خود غلبه کند. شفافیت، همدلی و حمایت بی قید و شرط، سنگ بنای موفقیت در این مسیر است.

الهه اکبری به روشنی بیان می کند: «کودکان با اختلال یادگیری، قربانیان هوش پایین یا تنبلی نیستند؛ آن ها نیازمند درک، پذیرش و راهکارهای آموزشی متفاوتی هستند تا بتوانند پتانسیل واقعی خود را شکوفا کنند. نادیده گرفتن مشکلاتشان، تنها به آسیب های روانی و تحصیلی بیشتر منجر خواهد شد.»

درمان و راهکارهای توانبخشی

زمانی که تشخیص اختلال یادگیری صورت می گیرد، گام بعدی حرکت به سمت درمان و توانبخشی است. بسیاری از والدین نگران این پرسش هستند که آیا اختلال یادگیری درمان می شود؟ الهه اکبری در کتاب خود توضیح می دهد که این اختلالات معمولاً به معنای یک بیماری نیستند که به طور کامل درمان شوند، بلکه بیشتر به معنای تفاوت های نوروبیولوژیکی هستند که نیاز به توانبخشی و مداخلات آموزشی تخصصی دارند. هدف، نه حذف کامل اختلال، بلکه کاهش اثرات آن بر عملکرد تحصیلی و زندگی روزمره کودک و کمک به او برای شکوفایی توانایی هایش است.

آیا اختلال یادگیری درمان می شود؟ سیر و پیش آگهی

اختلال یادگیری یک بیماری نیست که با مصرف دارو یا یک دوره درمانی کوتاه کاملاً از بین برود. در واقع، این اختلالات اغلب پایدار هستند و تا بزرگسالی نیز ادامه پیدا می کنند. با این حال، با مداخلات به موقع، صحیح و مداوم، می توان عملکرد تحصیلی و اجتماعی کودکان را به طور چشمگیری بهبود بخشید. بسیاری از افراد با اختلال یادگیری، با حمایت های مناسب، در بزرگسالی به موفقیت های چشمگیری دست می یابند. پیش آگهی موفقیت به عواملی مانند تشخیص زودهنگام، شدت اختلال، کیفیت مداخلات آموزشی و درمانی، و حمایت خانواده و مدرسه بستگی دارد. آنچه اهمیت دارد، آموزش استراتژی ها و مهارت هایی به کودک است که به او کمک کند بر نقاط ضعف خود غلبه کرده و از نقاط قوتش بهره ببرد.

اهمیت همکاری متخصصین

درمان و توانبخشی اختلال یادگیری یک کار تیمی است. همکاری نزدیک متخصصین مختلف، از جمله روانشناسان، گفتاردرمانگران، کاردرمانگران، و نورولوژیست ها، برای ارزیابی جامع و طراحی یک برنامه درمانی منسجم ضروری است. هر یک از این متخصصان، از زاویه دید خود به بررسی مشکلات کودک می پردازند و با ارائه راهکارهای تخصصی، به تکمیل پازل درمان کمک می کنند:

• روانشناس: مسئول تشخیص، ارزیابی شناختی و عاطفی، و ارائه مشاوره های روان درمانی به کودک و خانواده.
• گفتاردرمانگر: برای رفع مشکلات زبانی، آگاهی واجی، و تلفظ که بر خواندن و نوشتن تأثیر می گذارد.
• کاردرمانگر: برای بهبود مهارت های حرکتی ظریف، هماهنگی بینایی-حرکتی، و مشکلات مربوط به دست خط.
• معلم آموزش وپرورش استثنایی/معلم رابط: برای طراحی و اجرای برنامه های آموزشی فردی شده در مدرسه.

این رویکرد چندتخصصی تضمین می کند که تمامی ابعاد مشکل کودک مورد توجه قرار گیرد و راهکارهای مناسب ارائه شود.

نقش حیاتی والدین در درمان

همانطور که الهه اکبری به آن اشاره می کند، والدین نقش محوری و حیاتی در فرآیند درمان و توانبخشی فرزند خود دارند. بدون مشارکت فعال و آگاهانه والدین، موفقیت برنامه های درمانی به شدت کاهش می یابد. علت اصلی عدم همکاری در بسیاری از موارد، نداشتن اطلاعات کافی در مورد اختلال و نگرش های نادرست نسبت به کودکان مبتلا است. والدین باید خود را به دانش و آگاهی لازم در این زمینه مجهز کنند و با درمانگر همکاری نزدیکی داشته باشند. این همکاری شامل موارد زیر است:

• پذیرش و درک مشکل فرزند بدون سرزنش او یا خودشان.
• پیگیری مستمر جلسات درمانی و اجرای تمرینات توصیه شده در خانه.
• ایجاد محیطی حمایت کننده و تشویق کننده برای یادگیری.
• همکاری با مدرسه و معلمان برای ایجاد یک رویکرد یکپارچه.
• حفظ ارتباط موثر و صادقانه با فرزند درباره مشکلاتش.

والدین به عنوان حلقه وصل اصلی بین خانه، مدرسه و متخصصان، می توانند با تعهد و صبر خود، آینده فرزندشان را به طرز چشمگیری تغییر دهند.

افزایش اعتماد به نفس کودکان با اختلال یادگیری

شکست های مکرر در مدرسه می تواند به شدت بر اعتماد به نفس کودکان با اختلال یادگیری تأثیر منفی بگذارد. این کودکان ممکن است احساس بی کفایتی، ناامیدی، و حتی حماقت کنند، که خود مانعی بزرگ در مسیر یادگیری می شود. افزایش اعتماد به نفس این کودکان نه تنها برای موفقیت تحصیلی، بلکه برای سلامت روانی و اجتماعی آن ها نیز حیاتی است. الهه اکبری راهکارهای عملی و روانشناختی مختلفی را برای این منظور پیشنهاد می کند:

• تمرکز بر نقاط قوت: شناسایی و تقویت استعدادها و مهارت های غیرآکادمیک کودک (مانند هنر، ورزش، موسیقی).
• تعیین اهداف کوچک و قابل دسترس: موفقیت در اهداف کوچک، حس پیشرفت و توانمندی را در کودک تقویت می کند.
• تشویق و تقویت مثبت: تحسین تلاش ها، نه فقط نتایج، و ارائه بازخوردهای سازنده.
• فراهم کردن تجربیات موفقیت آمیز: ایجاد فرصت هایی که کودک در آن ها احساس موفقیت کند.
• آموزش مهارت های مقابله ای: یاد دادن راه هایی برای مدیریت اضطراب و ناامیدی.
• آموزش خودآگاهی: کمک به کودک برای درک وضعیت خود و اینکه این مشکل به معنای نقص او نیست.
• مشارکت در فعالیت های اجتماعی: فرصت دادن به کودک برای تعامل با همسالان و توسعه مهارت های اجتماعی.

ایجاد فضایی امن و حمایت کننده در خانه و مدرسه، که در آن کودک احساس ارزشمندی کند، می تواند کلید بازسازی اعتماد به نفس از دست رفته او باشد.

استراتژی های آموزشی و مداخلات عملی (تمرکز بر راه حل های کتاب)

پس از درک ماهیت اختلالات یادگیری، گام نهایی و شاید مهم ترین بخش، اعمال استراتژی های آموزشی و مداخلات عملی است که می تواند به کودکان کمک کند تا بر چالش های خود غلبه کنند. الهه اکبری در کتاب خود، مجموعه ای از راهکارهای کاربردی و اثربخش را برای بهبود عملکرد کودکان با اختلال یادگیری در حوزه های مختلف ارائه می دهد. این راهکارها بر اساس تجربه بالینی و دانش علمی تدوین شده اند و می توانند نقشه راهی برای والدین و معلمان باشند.

۶.۱. راهکارهای کلی برای یادگیری بهتر

برخی اصول کلی وجود دارند که می توانند یادگیری را برای تمامی کودکان، به ویژه آن هایی که با اختلال یادگیری مواجه هستند، تسهیل کنند. این راهکارها بر پایه ایجاد محیطی مساعد و استفاده از تکنیک های مؤثر آموزشی استوارند:

افزایش انگیزه و کاهش مقاومت در برابر یادگیری

کودکانی که مکرراً شکست را تجربه می کنند، اغلب انگیزه خود را از دست داده و در برابر یادگیری مقاومت نشان می دهند. برای غلبه بر این موضوع:

• یادگیری را سرگرم کننده کنید: استفاده از بازی ها، فعالیت های عملی، و ابزارهای جذاب.
• انتخاب های محدود بدهید: اجازه دهید کودک در مورد نحوه انجام تکلیف (مثلاً اول ریاضی یا خواندن) انتخاب هایی داشته باشد.
• پاداش های کوچک و فوری: تلاش ها و موفقیت های کوچک را بلافاصله تشویق کنید.
• ارتباط مثبت با معلم: مطمئن شوید که کودک ارتباط خوبی با معلم خود دارد و احساس امنیت می کند.
• محیط آرام و بدون استرس: فشار بیش از حد برای یادگیری می تواند نتیجه عکس داشته باشد.

افزایش دقت بینایی و شنیداری

بسیاری از کودکان با اختلال یادگیری در پردازش اطلاعات بینایی و شنیداری دچار مشکل هستند. تقویت این حواس می تواند به آن ها کمک کند:

• بازی های تمرکزی: بازی هایی مانند چیزی را در اتاق پیدا کن که قرمز است برای دقت بینایی، یا صدای چه حیوانی بود؟ برای دقت شنیداری.
• فعالیت های تفکیک صدا: تمرین شناسایی کلمات با صدای مشابه یا تفاوت های ظریف در تلفظ.
• ابزارهای بصری: استفاده از تصاویر، نمودارها، و ویدئوها برای تقویت درک بصری.
• تقویت شنیداری با داستان گویی: خواندن داستان و پرسیدن سوالاتی در مورد جزئیات.

بهبود حافظه و توالی بینایی و شنیداری

مشکل در حافظه و به خاطر سپردن توالی ها، می تواند یادگیری را مختل کند. راهکارهایی برای بهبود آن ها:

• تکرار و مرور منظم: مطالب را در فواصل زمانی کوتاه مرور کنید.
• استفاده از تکنیک های یادافزا (Mnemonics): مثلاً استفاده از آهنگ، شعر، یا کلمات کلیدی برای به خاطر سپردن اطلاعات.
• تجزیه اطلاعات: اطلاعات را به بخش های کوچکتر و قابل مدیریت تر تقسیم کنید.
• فعالیت های توالی سازی: از کودک بخواهید مراحل انجام یک کار را به ترتیب بگوید، یا کارت های تصویری داستان را مرتب کند.
• استفاده از حافظه دیداری: کلمات یا اعداد را در قالب تصاویر یا رنگ های خاص به خاطر بسپارید.

آسان سازی یادگیری کلمات برای کودکان با مشکل توجه و تمرکز

کودکانی که با مشکلات توجه و تمرکز دست و پنجه نرم می کنند، نیاز به رویکردهای خاصی دارند تا بتوانند کلمات را به طور مؤثرتری یاد بگیرند:

• کوتاه کردن جلسات آموزشی: زمان آموزش را کوتاه و فشرده نگه دارید و بین آن ها استراحت دهید.
• استفاده از چند حس: کلمات را همزمان ببینند، بنویسند، و تلفظ کنند (دیداری، شنیداری، حرکتی).
• بازی با کلمات: کلمات جدید را در قالب بازی، پازل، یا جدول کلمات متقاطع آموزش دهید.
• محیط بدون حواس پرتی: مکانی آرام و منظم برای مطالعه و یادگیری فراهم کنید.

حذف خطاهای آموزشی

برخی از روش های آموزشی سنتی، ممکن است برای کودکان با اختلال یادگیری مناسب نباشند و حتی خطاهای آن ها را تقویت کنند. مهم است که معلمان و والدین این خطاها را شناسایی و اصلاح کنند. مثلاً، اصرار بر روش های یکسان برای همه کودکان، بدون توجه به سبک یادگیری آن ها، می تواند مضر باشد. همچنین، بهتر است به جای تمرکز صرف بر غلط ها، بر آنچه کودک درست انجام داده است، تأکید شود. الهه اکبری اشاره می کند که گاهی اوقات، نوشتن شکل غلط کلمه و خط زدن روی آن می تواند به تثبیت شکل صحیح کمک کند، زیرا کودک تصویر نادرست را می بیند و آن را با شکل صحیح مقایسه می کند. این کار به درک بصری او کمک می کند تا تفاوت را بهتر متوجه شود.

۶.۲. راهکارهای خاص برای اختلال خواندن

برای کودکان دارای نارساخوانی، مداخلات تخصصی در زمینه خواندن ضروری است:

آموزش خواندن از طریق مسیر واجی (صداشناسی)

این روش بر توانایی کودک در تجزیه کلمات به صداهای تشکیل دهنده (واج ها) و سپس ترکیب آن ها برای خواندن کلمات تأکید دارد. تمرین ها شامل:

• شناسایی صدای اول و آخر کلمات.
• ترکیب صداها برای ساخت کلمات (مثلاً د-ا-د = داد).
• جداسازی صداها از کلمات (مثلاً آب = آ-ب).
• استفاده از فلش کارت های حرف-صدا.

آموزش روش کل خوانی

در کنار صداشناسی، روش کل خوانی نیز می تواند مفید باشد. در این روش، کودکان کلمات را به صورت یک واحد کامل و بدون تفکیک صداها به خاطر می سپارند. این روش برای کلمات پرکاربرد و بی قاعده که از قوانین صداشناسی پیروی نمی کنند، بسیار مناسب است. استفاده از تصاویر و ارتباط کلمه با تصویر می تواند به این روش کمک کند.

افزایش سرعت خواندن و درک مطلب

پس از یادگیری خواندن، افزایش سرعت و درک مطلب اهمیت می یابد:

• خواندنی های متناسب با سطح کودک: متون را متناسب با توانایی کودک انتخاب کنید تا دلسرد نشود.
• خواندن بلند و ضبط صدا: کودک متنی را بلند بخواند و صدای خود را ضبط کند. سپس به آن گوش دهد و سرعت و روان خوانی خود را ارزیابی کند.
• تمرین خواندن در زمان محدود: به کودک زمان مشخصی برای خواندن یک متن کوتاه دهید.
• سوال پرسیدن پس از خواندن: برای افزایش درک مطلب، پس از هر پاراگراف یا صفحه، سوالاتی از متن بپرسید.
• استفاده از نشانگر: استفاده از انگشت یا خط کش برای دنبال کردن خطوط و جلوگیری از سردرگمی.

۶.۳. راهکارهای خاص برای اختلال نوشتن

کودکان با نارسانویسی نیاز به تمرینات هدفمند برای بهبود مهارت های حرکتی، بینایی-حرکتی، و نوشتاری خود دارند:

کاهش نقایص حرکتی و بینایی-حرکتی

این نقایص بر توانایی کودک در کنترل عضلات دست و هماهنگی چشم و دست تأثیر می گذارند. تمرینات شامل:

• فعالیت های تقویت عضلات ظریف دست: خمیربازی، مهره نخ کردن، قیچی کردن.
• تمرینات هماهنگی بینایی-حرکتی: کشیدن خطوط، نقطه چین ها، و شکل های هندسی.
• استفاده از مدادگیرهای مناسب: برای بهبود نحوه گرفتن مداد.

برطرف کردن مشکلات دست خط بد

دست خط ناخوانا یکی از مشکلات رایج است. برای بهبود آن:

• تمرین نوشتن روی خطوط راهنما: استفاده از دفترهایی با خطوط مشخص (مانند دفتر شطرنجی) برای کنترل اندازه و فاصله حروف.
• نوشتن حروف بزرگ و کوچک: تمرین نوشتن صحیح فرم حروف.
• تکرار و تمرین منظم: نوشتن جملات کوتاه و افزایش تدریجی طول آن ها.

روش های صحیح املا گفتن به کودکان

شیوه صحیح املانویسی به کودکان با اختلال یادگیری بسیار مهم است:

• کلمات را به وضوح و با مکث بخوانید: کلمات را شمرده شمرده و با تاکید بر هر حرف یا بخش بخوانید.
• املای کلمه در جمله: کلمه را ابتدا تنها، سپس در یک جمله و سپس دوباره تنها بگویید.
• املای تدریجی: از کلمات ساده شروع کنید و به تدریج به سمت کلمات پیچیده تر بروید.
• تشویق به بازخوانی: از کودک بخواهید املای خود را پس از اتمام، بازخوانی و اصلاح کند.

کمک به کودکان برای انشا نویسی

انشا نویسی برای این کودکان می تواند چالش برانگیز باشد. برای کمک به آن ها:

• طوفان فکری و نقشه کشی ذهنی: ایده ها را روی کاغذ بیاورید و به آن ها ساختار دهید (نقشه ذهنی).
• جمله سازی ساده: از کودک بخواهید ابتدا جملات ساده بنویسد و سپس آن ها را گسترش دهد.
• ارائه الگو: نمونه هایی از انشاهای ساده را به او نشان دهید.
• کمک به سازماندهی: به او یاد دهید چگونه یک مقدمه، بدنه و نتیجه گیری برای انشایش داشته باشد.
• تمرکز بر محتوا، نه فقط بر غلط ها: در مراحل اولیه، بیشتر بر بیان ایده ها تاکید کنید تا بر بی نقص بودن املایی و نگارشی.

آموزش نوشتن کلمات خاص (مانند می کاری و ب در شروع کلمات)

برخی کلمات یا قواعد خاص نگارشی، چالش های بیشتری را ایجاد می کنند. الهه اکبری به طور خاص به کلماتی مانند می کاری (مانند می روم، می خورم) یا ب در شروع کلمات (مانند بخوان، بگو) اشاره می کند. برای آموزش این موارد:

• قاعده گذاری و تمرین مکرر: قواعد نوشتاری آن ها را به صورت واضح توضیح دهید و با مثال های فراوان تمرین کنید.
• استفاده از رنگ ها: بخش های خاص کلمه (مانند می یا ب) را با رنگ دیگر بنویسید تا توجه کودک جلب شود.
• تکرار شفاهی و نوشتاری: همزمان با تلفظ، نوشتن آن ها را نیز تمرین کنید.

۶.۴. راهکارهای خاص برای اختلال ریاضی

برای کودکان دارای دیسکلکولیا، تمرینات هدفمند و ملموس می تواند در درک مفاهیم ریاضی بسیار موثر باشد:

آموزش مهارت های اساسی ریاضی

برای تقویت پایه های ریاضی در این کودکان:

• استفاده از وسایل کمک آموزشی ملموس: از مهره ها، بلوک ها، یا اشیاء واقعی برای شمارش و درک مفاهیم جمع و تفریق استفاده کنید.
• ارتباط ریاضی با زندگی روزمره: نشان دهید که ریاضی چگونه در زندگی روزمره (خرید، پخت و پز) کاربرد دارد.
• بازی های عددی: بازی هایی که شامل شمارش، تطبیق اعداد، یا تشخیص الگوهای عددی هستند.
• تقویت مفهوم عدد: به کودک کمک کنید تا مقدار واقعی اعداد را درک کند، نه فقط نمادهای آن ها را.

تکنیک هایی برای ماندگاری مطالب ریاضی در ذهن کودک

مشکل در حافظه، می تواند یادگیری ریاضی را دشوار کند. برای ماندگاری بیشتر مطالب:

• مرور روزانه و کوتاه: هر روز بخش کوچکی از مفاهیم قبلی را مرور کنید.
• استفاده از داستان و شعر: مفاهیم ریاضی را در قالب داستان یا شعر بیان کنید.
• تصویرسازی ذهنی: به کودک کمک کنید تا مسائل ریاضی را در ذهن خود تجسم کند.
• یادگیری مرحله به مرحله: هر مفهوم جدید را زمانی شروع کنید که کودک مفهوم قبلی را کاملاً درک کرده باشد.
• تکرار با تنوع: تمرین ها را با روش های مختلف و در محیط های متفاوت انجام دهید تا خسته کننده نشوند.

آنچه در این کتاب به خوبی نمایان می شود، این است که «هر کودک منحصر به فرد است و به رویکردی خاص نیاز دارد. برای یک کودک با اختلال یادگیری، موفقیت نه تنها به معنی کسب نمرات بالا، بلکه به معنای بازگشت لبخند به چهره و بازیابی حس خودکارآمدی است.»

نتیجه گیری: پیام الهه اکبری و چشم انداز آینده

کتاب «اختلال یادگیری (خواندن، نوشتن، ریاضی)» اثری جامع و عمیق از الهه اکبری است که به مخاطبان خود، چه والدین نگران و چه متخصصان دغدغه مند، راهی برای درک و حمایت از کودکان با اختلال یادگیری نشان می دهد. این کتاب فراتر از یک راهنمای نظری، به عنوان یک چراغ راه عمل می کند که تاریکی های ناآگاهی را روشن می سازد و امید به بهبود را در دل ها زنده می کند.

مهم ترین پیام های این کتاب، جامعیت، کاربردی بودن و تأکید بر همکاری است. الهه اکبری به وضوح نشان می دهد که اختلال یادگیری، یک مشکل تک بعدی نیست و نیازمند نگاهی همه جانبه به عوامل ژنتیکی، نوروبیولوژیکی، شناختی، عاطفی، و اجتماعی است. این جامعیت در شناخت، منجر به راهکارهای کاربردی و عملی می شود که به والدین و معلمان ابزارهای لازم برای کمک به کودکان را ارائه می دهد. از سوی دیگر، تأکید بر همکاری بین خانه، مدرسه، و متخصصان، سنگ بنای اصلی موفقیت در این مسیر است. نویسنده با زبانی ساده و قابل فهم، پیچیده ترین مفاهیم را توضیح می دهد تا تمامی مخاطبان بتوانند از آن بهره ببرند.

بخش «درد دل های والدین» در کتاب، گویای عمق مشکلات و دغدغه هایی است که خانواده ها با آن دست و پنجه نرم می کنند. تصور کنید والدینی که سال ها تلاش می کنند تا فرزندشان را درک کنند، اما هر بار با دیوار ناامیدی مواجه می شوند. این بخش به ما یادآوری می کند که این فقط یک اختلال نیست، بلکه مجموعه ای از رنج ها و تلاش هایی است که برای یک خانواده، به واقعیتی روزمره تبدیل می شود. این بخش، حس همدلی را برمی انگیزد و به خواننده نشان می دهد که تنها نیست و مشکلاتش درک می شوند. الهه اکبری با آوردن این روایت ها، به محتوای علمی خود جان می بخشد و آن را ملموس تر می کند.

در پایان، باید گفت که مسیر حمایت و آموزش کودکان با اختلال یادگیری، یک فرایند مداوم و طولانی مدت است. هیچ راه حل یک شبه ای برای آن وجود ندارد، اما با تداوم حمایت، صبر، و استفاده از راهکارهای صحیح، می توانیم شاهد شکوفایی استعدادهای پنهان در این کودکان باشیم. این کتاب، دعوتی است به یک سفر آگاهی بخش و مسئولانه، تا هر کودکی، با هر تفاوت یادگیری، فرصت رشد و شکوفایی را بیابد.

همانطور که الهه اکبری در تمام صفحات کتاب خود بر آن تأکید می کند، آینده ای روشن تر برای کودکان با اختلال یادگیری، با آگاهی و همکاری امروز ما آغاز می شود.

برای درک عمیق تر و بهره مندی کامل از تمامی نکات و راهکارهای عملی ارائه شده، تهیه و مطالعه نسخه کامل کتاب «اختلال یادگیری (خواندن، نوشتن، ریاضی)» به قلم الهه اکبری، به تمامی والدین، معلمان، و متخصصان توصیه می شود.