عروس بند زندان چیست

اصطلاح «عروس بند زندان» به شیوه ای تکان دهنده، به قربانیان سوءاستفاده و تجاوز جنسی سیستماتیک در محیط های زندان اطلاق می شود. این عنوان، نه تنها شرح یک وضعیت فیزیکی اسفناک، بلکه بیانگر تحقیر عمیق روانی و خرد شدن کرامت انسانی زندانیانی است که به اجبار در معرض خشونت جنسی قرار گرفته اند. این پدیده ای است که در طول تاریخ و به ویژه در زندان های ایران، به عنوان ابزاری وحشیانه برای شکنجه، سرکوب و اخذ اعتراف به کار رفته است.

در اعماق تاریک زندان ها، جایی که انسانیت به چالش کشیده می شود و عدالت به گوشه ای رانده شده، واژه ها گاهی سنگینی بارِ فاجعه ای انسانی را بر دوش می کشند که گفتن و شنیدن آن لرزه بر اندام می اندازد. «عروس بند زندان» نه یک نام زیباست و نه یک اصطلاح بی غرضانه؛ بلکه نمادی است دردناک از زخم های عمیق بر پیکر زندانیانی که در سکوت، قربانی یکی از فجیع ترین نقض های حقوق بشر شده اند. این عبارت، فراتر از تعریفی لغوی، روایت گر داستانی از شکنجه ای روحی و جسمی است که کرامت انسانی را هدف قرار می دهد و به آن تعرض می کند. برای درک عمیق این پدیده، باید از سطوح ظاهری عبور کرد و به ژرفای ریشه ها، واقعیت تلخ و تاریخچه تجاوز جنسی سیستماتیک به زندانیان در ایران پرداخت.

عروس بند زندان: اصطلاحی برای فاجعه ای عمیق در زندان

در فرهنگ زندان، اصطلاحات خاصی شکل می گیرند که هر یک بیانگر واقعیتی تلخ و خاص از زندگی در پشت میله ها هستند. «عروس بند» یکی از آن اصطلاحاتی است که با شنیدنش، لرزه بر جان آدمی می افتد. این عبارت، نه تنها به فردی اطلاق می شود که در محیط زندان، ناخواسته و به اجبار، مورد سوءاستفاده جنسی قرار گرفته، بلکه وضعیت او را به نوعی «بردگی جنسی» تقلیل می دهد. این قربانیان، علاوه بر تحمل حبس، بار سنگین دیگری را بر دوش می کشند که تا سالیان دراز روح و روان آن ها را آزار می دهد.

ریشه های این اصطلاح در بطن فرهنگ خشن زندان، جایی که قدرت و تحقیر حرف اول را می زند، نهفته است. از این عبارت برای توصیف افرادی استفاده می شود که نه تنها مورد تجاوز قرار گرفته اند، بلکه جایگاه اجتماعی و روانی آن ها در سلسله مراتب قدرت زندان به پایین ترین سطح سقوط کرده است. این نام گذاری خود نوعی ستم مضاعف به قربانیان است، زیرا آن ها را در کنار بار روانی فاجعه، با انگ اجتماعی نیز مواجه می سازد.

متأسفانه، این پدیده تنها به زنان محدود نمی شود و دامنه وسیعی از قربانیان را در بر می گیرد؛ از مردان و نوجوانان گرفته تا افراد دگرباش جنسی. هر یک از این گروه ها، به شیوه ای خاص، می توانند در معرض این نوع سوءاستفاده قرار بگیرند. مردان ممکن است برای خرد کردن روحیه و شکستن مقاومتشان، قربانی تجاوز شوند. زنان، به دلیل ساختارهای مردسالارانه و آسیب پذیری بیشتر در زندان، همواره در معرض این تهدید بوده اند. نوجوانان، به دلیل سن کم و عدم آگاهی، هدف آسان تری برای سوءاستفاده کنندگان هستند. افراد دگرباش جنسی نیز، به دلیل تبعیض های مضاعف، در زندان ها با خطرات جدی تری مواجه می شوند و گزارش های متعددی از آزار جنسی دگرباشان جنسی معترض در دست است که نشان می دهد این قشر آسیب پذیر، در محیط زندان، نه تنها از حقوق اولیه خود محروم می شوند، بلکه به ابزاری برای ارضای امیال بیمارگونه و شکنجه تبدیل می گردند. «عروس بند زندان» بنابراین، نمادی از یک فاجعه انسانی است که ابعاد گسترده ای دارد و درک آن مستلزم نگاهی عمیق به تمامی زوایای این ستم است.

تجاوز جنسی در زندان های ایران: ابزاری برای تحقیر و سرکوب سیستماتیک

در تاریخ معاصر ایران، به ویژه در دوره های سرکوب سیاسی، تجاوز جنسی به زندانیان به عنوان ابزاری وحشیانه و سیستماتیک برای شکنجه و سرکوب مورد استفاده قرار گرفته است. این عمل نه تنها یک خشونت فیزیکی، بلکه حربه ای روانی برای درهم شکستن اراده و کرامت انسانی زندانیان، به ویژه زندانیان سیاسی و عقیدتی است.

اخذ اعترافات اجباری و شکستن روحیه

روایت های بی شماری از زندانیان سابق وجود دارد که شرح می دهند چگونه بازجویان، با تهدید به تجاوز یا حتی خود تجاوز، سعی در شکستن مقاومت روانی آن ها داشته اند. این شیوه ی غیرانسانی، با هدف اخذ اعترافات اجباری و وادار کردن زندانی به اقرارهای دروغین به کار گرفته می شود. فرد زندانی، در اوج ضعف و آسیب پذیری، در مواجهه با چنین تهدیداتی، ممکن است برای رهایی از شکنجه جسمی و روحی، به هر آنچه بازجو می خواهد تن دهد. این تجربه ها، زخم های عمیقی بر روح و روان قربانیان باقی می گذارد و تا سال ها پس از آزادی نیز آن ها را رها نمی کند. هدف اصلی این کار، تحقیر و خرد کردن روحیه زندانی است تا دیگر نتواند به عنوان یک عنصر فعال سیاسی یا اجتماعی به ایفای نقش بپردازد.

توجیهات ساختگی و مذهبی: پرده ای بر جنایت

یکی از تلخ ترین و نگران کننده ترین ابعاد تجاوز جنسی به زندانیان در ایران، تلاش برای توجیه آن با استفاده از مفاهیم و برداشت های انحرافی از دین است. برخی روایت ها حاکی از آن است که در مواردی، برای سرپوش گذاشتن بر این جنایات، از «متعه» (صیغه موقت) یا حتی «غنائم جنگی» به عنوان توجیه استفاده شده است. این توجیهات نه تنها فاقد هرگونه مبنای شرعی و فقهی معتبر هستند، بلکه به طور آشکار کرامت انسانی و اصول اخلاقی را نقض می کنند.

در نامه ای که به خمینی نسبت داده می شود، حسینعلی منتظری، قائم مقام وقت رهبر، صریحاً به اعدام دختران باکره پس از صیغه کردن اشاره می کند، روایتی هولناک از توجیهات مذهبی برای نقض کرامت انسانی.

چنین ادعاهایی، به جای ایجاد پوششی برای جنایت، تنها عمق فاجعه و سوءاستفاده از مقدسات برای اهداف سرکوب گرانه را آشکار می سازند. این رویکرد، نه تنها به نقض حقوق بشر در زندان ایران دامن می زند، بلکه بر باورها و ارزش های دینی نیز لطمه وارد می کند و تصویر سیاهی از عدالت و انصاف ارائه می دهد. توجیه تجاوز با مفاهیم دینی، تلاشی مذبوحانه برای سلب مسئولیت از عاملان و آمران این جنایات و پنهان کردن ابعاد غیرانسانی آن است.

تاریخچه ای تاریک: از دهه شصت تا خیزش ۱۴۰۱

پدیده تجاوز جنسی در زندان های ایران، ریشه های تاریخی عمیقی دارد و از دهه های گذشته تاکنون، در برهه های مختلف و با ابعاد گوناگون، جان و روان زندانیان را هدف قرار داده است. مرور این تاریخچه تاریک، به درک بهتری از گستردگی و سیستماتیک بودن این پدیده کمک می کند.

دهه ۶۰: سرکوب خونین و تجاوز سیستماتیک

دهه ۶۰ شمسی، دورانی از سرکوب گسترده مخالفان سیاسی در ایران بود که با اعدام های جمعی و زندان های پر از زندانیان سیاسی همراه شد. در این دوران، گزارش های هولناکی از شکنجه و آزار جنسی زندانیان به گوش می رسید که ابعاد گسترده ای به خود گرفت.

نامه تاریخی منتظری

یکی از مهم ترین اسناد داخلی که پرده از این فجایع برداشت، نامه مهدی کروبی درباره تجاوز (که در واقع مربوط به نامه حسینعلی منتظری بود) به روح الله خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی، در آبان سال ۱۳۶۵ بود. منتظری در این نامه، صراحتاً به تجاوز به دختران زندانی پیش از اعدام اشاره کرده و از عبارت «آیا می دانید در بعضی زندان های جمهوری اسلامی دختران جوان را به زور تصرف کردند؟» استفاده می کند. این نامه، به عنوان یک گواه تاریخی از درون سیستم، اهمیت ویژه ای در افشای این جنایات دارد و نشان می دهد حتی عالی ترین مقامات نیز از این فجایع آگاه بوده اند.

شهادت نامه ها و روایت های قربانیان

علاوه بر نامه منتظری، شهادت نامه های تجاوز جنسی زندانیان سیاسی زن و مرد از زندان هایی مانند اوین و گوهردشت در این دهه، روایت گر داستان های تلخ و تکان دهنده ای از شکنجه های جسمی و جنسی است. این شهادت نامه ها از زبان زندانیان نجات یافته، نه تنها ابعاد وحشیانه تجاوزها را افشا می کند، بلکه به نقش افرادی موسوم به «توابین» و برخی مسئولان در این سوءاستفاده ها اشاره دارد. این توابین، که خود از زندانیان سابق بودند، در مواردی به ابزاری در دست شکنجه گران برای اعمال فشار و آزار جنسی بر سایر زندانیان تبدیل می شدند.

پس از جنگ تا حوادث ۱۳۸۸: موارد پراکنده و افزایش آگاهی

پس از پایان جنگ ایران و عراق و در دهه های بعدی، اگرچه ابعاد سرکوب به شدت دهه ۶۰ نبود، اما گزارش ها و پرونده های تجاوز در زندان اوین و سایر زندان ها همچنان به صورت پراکنده مطرح می شد. پرونده هایی مانند زهرا کاظمی، خبرنگار کانادایی-ایرانی که گمانه زنی ها درباره آزار جنسی او در زندان اوین مطرح شد، توجه جامعه جهانی را به خود جلب کرد. همچنین، در اواسط دهه ۸۰، افشاگری هایی در مورد وبلاگ نویسان بازداشتی و تهدید آن ها به تجاوز، به افزایش آگاهی عمومی در مورد این پدیده کمک کرد. این گزارش ها نشان داد که تجاوز همچنان به عنوان یک ابزار شکنجه زندانیان در جمهوری اسلامی کاربرد دارد.

حوادث ۱۳۸۸: کهریزک و افشاگری های گسترده

یکی از تاریک ترین نقاط در تاریخ معاصر نقض حقوق بشر در ایران، حوادث پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ و رویدادهای مربوط به بازداشتگاه کهریزک و تجاوز بود. این دوره، اوج افشاگری ها درباره تجاوز جنسی به زندانیان را رقم زد.

فاجعه کهریزک

بازداشتگاه کهریزک، نامی است که با شکنجه و تجاوز گره خورده است. گزارش ها و شهادت نامه های متعدد از بازداشت شدگان این بازداشتگاه، از جمله پرونده تکان دهنده «مهدی» که شرح مفصلی از تجاوز جنسی گسترده به پسران و دختران بازداشتی را ارائه می کرد، افکار عمومی را به شدت تحت تأثیر قرار داد. این پرونده ها نشان داد که تجاوز جنسی به مردان در زندان نیز به طور سیستماتیک اتفاق افتاده و قربانیان با عوارض جسمی و روحی جبران ناپذیری مواجه شده اند.

مهدی کروبی در نامه ای تاریخی به صراحت به تجاوز به زندانیان کهریزک اشاره کرد و خواستار بررسی فوری شد، اقدامی که در آن زمان جنجال گسترده ای به پا کرد.

واکنش های داخلی و بین المللی

نامه نگاری های شجاعانه مهدی کروبی به عنوان یکی از نامزدهای انتخابات، اظهارات مجید انصاری و فشار افکار عمومی، منجر به تشکیل کمیته ویژه مجلس برای بررسی حوادث کهریزک شد. اگرچه نتایج این کمیته هرگز به طور کامل و شفاف منتشر نشد، اما همین اقدامات، اهمیت موضوع را در سطح داخلی برجسته کرد. در سطح بین المللی نیز، رسانه هایی مانند گاردین، گزارش های مفصلی منتشر کردند و سازمان های حقوق بشری، خواستار رسیدگی فوری به این فجایع شدند. این رویدادها، نقض حقوق بشر در زندان ایران را بیش از پیش در کانون توجه جهانی قرار داد.

از اعتراضات آبان ۹۸ تا خیزش ۱۴۰۱: تداوم چرخه خشونت

با وجود افشاگری های گسترده در سال های گذشته، متاسفانه پدیده آزار و بردگی جنسی در زندان ها متوقف نشد. در جریان اعتراضات آبان ۹۸ و تجاوز در زندان، گزارش ها و شهادت نامه های متعددی از آزار جنسی و تجاوز به زندانیان بازداشت شده منتشر شد که نشان از تداوم این روند داشت.

اوضاع در جریان اعتراضات ۱۴۰۱ و تجاوز در زندان نیز به شدت نگران کننده بود. مواردی مانند پرونده آرمیتا عباسی که بر اساس گزارش ها در بازداشتگاه ها مورد خشونت جنسی قرار گرفته بود، یا روایت های نیلوفر بیانی، فعال محیط زیست، از نقش نهادهای حکومتی در تجاوز جنسی به زندانیان، بار دیگر زنگ خطر را به صدا درآورد. سازمان ملل متحد و عفو بین الملل نیز به این موارد واکنش نشان داده و از روند موجود انتقاد کردند. این گزارش ها نشان می دهد که خشونت جنسی همچنان به عنوان یک ابزار سرکوب در بازداشتگاه های امنیتی به کار گرفته می شود و کرامت انسانی زندانیان، بدون هیچگونه احترامی، لگدمال می گردد.

گزارش ها حاکی از آن است که در جریان خیزش ۱۴۰۱، برخی زندانیان زن و مرد، از جمله آرمیتا عباسی و نیلوفر بیانی، در بازداشتگاه ها مورد خشونت جنسی قرار گرفته اند که این مسئله موجی از نگرانی و اعتراض را در پی داشته است.

قربانیان خاموش: پیامدهای ویرانگر و چرخه سکوت

پیامدهای تجاوز جنسی در زندان های ایران، فراتر از آسیب های جسمی اولیه است و قربانیان را در چرخه ای از رنج روحی و جسمی گرفتار می سازد. این رنج، نه تنها زندگی فردی آن ها را تحت تأثیر قرار می دهد، بلکه به دلیل سکوت، شرمساری و انکار از سوی جامعه و مقامات، ابعاد پیچیده تری به خود می گیرد.

آسیب های روانی و جسمی ماندگار

قربانیان تجاوز جنسی، با آسیب های روانی عمیق و ماندگاری دست و پنجه نرم می کنند. افسردگی شدید، اضطراب مزمن، اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، کابوس های شبانه، و اختلالات روانی دیگر، تنها بخشی از این عوارض هستند. بسیاری از این افراد دچار حس بی ارزشی، گناه و انزوا می شوند که می تواند به خودزنی یا حتی خودکشی منجر شود. علاوه بر این، آسیب های جسمی ناشی از تجاوز، از جمله عفونت ها، جراحات داخلی و مشکلات بهداشتی، می تواند برای سال ها بر کیفیت زندگی قربانیان تأثیر منفی بگذارد. این پیامدهای تجاوز جنسی بر زندانیان، زندگی عادی را از آن ها سلب می کند و آن ها را درگیر مبارزه ای دائمی با دردهای گذشته می سازد.

شرمساری، تابو و عدم دسترسی به عدالت

یکی از دلایل اصلی عدم افشای گسترده تر این جنایات، ترس قربانیان از شرمساری و تابوهای اجتماعی است. در بسیاری از فرهنگ ها، به جای محکوم کردن متجاوز، قربانی مورد قضاوت و سرزنش قرار می گیرد. این ترس، به همراه تهدیدات مستقیم از سوی عاملان و عدم اعتماد به سیستم قضایی، باعث می شود بسیاری از قربانیان تجاوز در زندان های ایران در سکوت رنج ببرند و از دادخواهی خودداری کنند. در نتیجه، چرخه ای از سکوت شکل می گیرد که به متجاوزان جسارت بیشتری می بخشد و عدالت را از قربانیان دور می کند. این پدیده، به ویژه برای نقض حقوق زنان در زندان، تبعات هولناکی دارد.

انکار و مسئولیت ناپذیری مقامات

در مواجهه با اتهامات تجاوز جنسی در زندان ها، رویکرد معمول مقامات ایرانی، انکار، سرپوش گذاشتن و عدم پاسخگویی بوده است. به جای انجام تحقیقات مستقل و شفاف، اغلب شاهد تکذیب اتهامات یا نسبت دادن آن ها به «دشمن» هستیم. این مسئولیت ناپذیری، نه تنها مانع از اجرای عدالت برای قربانیان می شود، بلکه به تداوم چرخه خشونت دامن می زند و این پیام را به عاملان می دهد که می توانند بدون مجازات، دست به چنین جنایاتی بزنند. چنین رویکردی، اعتماد عمومی را از بین می برد و زمینه را برای نقض حقوق بشر در زندان ایران فراهم می کند.

تجاوز در زندان: نقض فاحش قوانین بین المللی و کرامت انسانی

تجاوز جنسی در هر شکلی، به ویژه در محیط زندان و تحت نظارت حکومتی، نه تنها یک عمل مجرمانه فجیع است، بلکه نقض آشکار و فاحش قوانین بین المللی و اصول بنیادین حقوق بشر محسوب می شود. این اقدام، به مثابه جنایتی علیه بشریت و شکنجه ای تمام عیار شناخته می شود که هیچ توجیهی ندارد و باید به شدت محکوم گردد.

جنایت علیه بشریت و شکنجه

بر اساس موازین حقوق بین الملل، تجاوز جنسی سازمان یافته یا گسترده در زندان، به عنوان یک جنایت جنگی، جنایت علیه بشریت و شکنجه تلقی می شود. شکنجه، با هدف تحمیل درد و رنج جسمی یا روانی شدید به فرد، برای اهدافی نظیر اخذ اطلاعات، اعتراف، تنبیه، ارعاب یا تبعیض، تعریف می شود. تجاوز جنسی نیز تمامی این معیارها را شامل می شود؛ زیرا علاوه بر آسیب جسمی، به کرامت انسانی فرد حمله کرده و او را در وضعیتی از ضعف و تحقیر قرار می دهد. این نوع خشونت، با هدف درهم شکستن شخصیت زندانی، به ویژه زندانیان سیاسی و عقیدتی، به کار می رود و عواقب روانی جبران ناپذیری دارد. از همین روست که گزارشگران ویژه سازمان ملل متحد همواره از تجاوز جنسی در زندان های ایران انتقاد کرده اند.

پایبندی های ایران به کنوانسیون های بین المللی

جمهوری اسلامی ایران به عنوان عضوی از جامعه جهانی، به چندین کنوانسیون و میثاق بین المللی متعهد است که به صراحت شکنجه و رفتارهای غیرانسانی را ممنوع می کنند. از جمله این تعهدات می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کنوانسیون بین المللی علیه شکنجه و سایر رفتارهای بی رحمانه، غیرانسانی یا اهانت آمیز: این کنوانسیون، هرگونه شکنجه، از جمله تجاوز جنسی، را مطلقاً ممنوع کرده و از دولت ها می خواهد تا عاملان آن را مورد پیگرد قرار دهند.
• میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی: ماده ۷ این میثاق، صراحتاً بیان می دارد که «هیچ کس را نمی توان مورد شکنجه یا مجازات ها یا رفتارهای ظالمانه، غیرانسانی یا اهانت آمیز قرار داد.»
• قواعد حداقل استاندارد سازمان ملل متحد برای رفتار با زندانیان (قواعد ماندلا): این قواعد، بر لزوم رفتار انسانی با زندانیان، حفظ کرامت آن ها و ممنوعیت هرگونه آزار و شکنجه تأکید دارند.

عدم رعایت این تعهدات بین المللی، نه تنها نشان دهنده نقض آشکار حقوق بشر توسط ایران است، بلکه مسئولیت های حقوقی بین المللی را برای عاملان و آمران این جنایات به همراه دارد. به گواهی گزارشگران بدون مرز و تجاوز در زندان، نقض این قواعد در ایران به امری سیستماتیک تبدیل شده است.

مسئولیت پذیری عاملان و آمران

بر اساس حقوق بین الملل، نه تنها عاملان مستقیم تجاوز جنسی، بلکه آمران، فرماندهان و تمامی مسئولانی که در جلوگیری از این جنایات کوتاهی کرده یا از آن مطلع بوده اند و اقدامی انجام نداده اند، مسئول شناخته می شوند. جامعه بین المللی، از طریق نهادهایی مانند دیوان کیفری بین المللی و سایر محاکم بین المللی و ملی، می تواند این افراد را تحت پیگرد قرار دهد. این پیامدهای حقوقی، تأکیدی بر این حقیقت است که جنایات علیه بشریت، مشمول مرور زمان نمی شوند و عاملان آن ها دیر یا زود باید پاسخگوی اعمال خود باشند. تلاش برای رسیدن به عدالت، گامی حیاتی در ترمیم زخم های قربانیان و جلوگیری از تکرار چنین فجایعی است.

نتیجه گیری: فراخوانی برای شفافیت، پاسخگویی و عدالت

پدیده «عروس بند زندان» و ابعاد گسترده تجاوز جنسی در زندان های ایران، نه تنها یک لکه ننگ بر دامان تاریخ معاصر کشور است، بلکه فاجعه ای انسانی است که کرامت و انسانیت را در عمیق ترین سطوح هدف قرار داده است. از تاریخچه تجاوز به زندانیان سیاسی در ایران در دهه ۶۰ و نامه های هشداردهنده حسینعلی منتظری، تا فاجعه کهریزک در سال ۱۳۸۸ و رویدادهای هولناک در خیزش ۱۴۰۱، روایت ها و شهادت نامه های بی شماری وجود دارد که از یک الگوی سیستماتیک آزار جنسی زندانیان حکایت می کنند.

این جنایات، نه تنها با هدف شکنجه و اخذ اعترافات اجباری، بلکه برای تحقیر و درهم شکستن روحیه مخالفان به کار گرفته می شوند. قربانیان، با آسیب های روانی و جسمی عمیقی روبرو هستند که سال ها آن ها را رنج می دهد و در سکوت، شرمساری و ترس از طرد اجتماعی، به زندگی خود ادامه می دهند. انکار، سرپوش گذاشتن و عدم پاسخگویی مقامات، به این چرخه خشونت دامن زده و امکان اجرای عدالت را از بین برده است. جامعه بین المللی، فعالان حقوق بشر و سازمان های مدافع حقوق انسان، باید با افزایش فشار بر جمهوری اسلامی ایران، خواستار تحقیقات مستقل، شفافیت کامل و پاسخگویی قاطع مقامات قضایی و امنیتی شوند. این گام ها برای شکستن چرخه خشونت و بی کیفری ضروری است.

همچنین، تأکید بر اهمیت حمایت از قربانیان و فراهم آوردن بسترهای امن برای دادخواهی آن ها، از اهمیت حیاتی برخوردار است. باید فضایی ایجاد شود که قربانیان بتوانند بدون ترس از انگ و قضاوت، روایت خود را بیان کرده و به عدالت دست یابند. تنها با شفافیت کامل، پاسخگویی جدی و اجرای عدالت است که می توان به ترمیم زخم های عمیق این فاجعه انسانی پرداخت و از تکرار آن در آینده جلوگیری کرد. موضوع «عروس بند زندان» بیش از یک کلمه، نمادی از رنجی است که باید به آن پایان داده شود.