چرا و چگونه پزشکیان تایید صلاحیت شد؟ پیروزی او در انتخابات ریاست جمهوری نشانه چیست؟

مطبوعات منطقه‌ای به بازتاب پیامد‌های و چشم‌انداز پیش روی ایران پس از پیروزی “مسعود پزشکیان” در انتخابات ریاست جمهوری اخیر پرداخته اند. در ادامه به برخی از یادداشت‌ها و مقالات چاپ شده در این باره اشاره خواهیم کرد: 

همه فکر می‌کردند نام جلیلی از صندوق بیرون خواهد آمد!

“غسان شربل” سردبیر روزنامه پرتیراژ “الشرق الاوسط” در جهان عرب با اشاره به پیامد‌های پیروزی “مسعود پزشکیان” در انتخابات ریاست جمهوری اخیر ایران می‌نویسد: “زمانی که خبر پیروزی پزشکیان در انتخابات منتشر شد از ویژگی‌ها و زندگینامه آن مرد تحت تاثیر قرار گرفتم. او برخلاف اسلاف‌اش از جمله آیت الله خامنه ای، آیت الله هاشمی رفسنجانی، سید محمد خاتمی، حسن روحانی و ابرایم رئیسی از یک نهاد مذهبی وارد عرصه سیاست نشده است. او هیچ‌گونه سابقه امنیتی و نظامی ندارد. شاید تنها پیشنیه نظامی او یکباری باشد که در همراهی با سایر نمایندگان مجلس شورای اسلامی در اعتراض به قرار گرفتن نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست تروریستی لباس فرم سازمانی سپاه را در صحن مجلس پوشیده بود. پزشکیان زاده شهر مهاباد در سال ۱۹۴۶ میلادی است. پدرش آذری و مادرش کردتبار بودند و این موضوع به او توانایی درک شرایط و مطالبات اقلیت‌ها را داده است. او تحصیل در رشته پزشکی را در پیش گرفت و در رشته جراحی قلب فارع التحصیل شد. او در دوره ریاست جمهوری خاتمی به عنوان وزیر بهداشت وارد دولت شد و پنج دوره نمایندگی تبریز را بر عهده داشت. تصور غالب این بود که “سعید جلیلی” چهره محافظه کار تندرو در انتخابات پیروز خواهد شد؛ فردی که برای ترامپ به دلیل صدرو فرمان ترور ژنرال سلیمانی از سوی او خط و نشان کشیده بود. با این وجود، خوانش سیاست ایران کار آسانی نیست و گاهی به صبر و حوصله‌ای مشابه صبوری قالیبافان ایرانی در بافتن قالی نیاز دارد”.

او در ادامه می‌نویسد: “چرا نهاد‌های عالی نظام اجازه حضور پزشکیان در انتخابات را دادند؟ پیش از این در سال ۲۰۲۱ میلادی شورای نگهبان او را ردصلاحیت کرده بود. پیش از این نیز آن شورا تهدیدی را مطرح کرده بود مبنی بر آن که صلاحیت پزشکیان برای انتخابات پارلمانی را به دلیل “عدم پایبندی به اصول انقلاب” با اشاره به موضع وی در قبال اعتراضات سال ۲۰۲۲ رد خواهد کرد. پزشکیان از نوع واکنش نهاد‌های مسئول به اعتراضات پس از فوت “مهسا امینی” انتقاد کرد، اما اعتراضات خیابانی را در کل برای کشور مضر دانسته بود. پزشکیان در سالیان اخیر خود را “محافظه کار با گرایش‌های اصلاح طلبانه” معرفی کرده است. او برخلاف احمدی نژاد استعداد لفاظی یا دستکاری احساسات توده‌ها و حاشیه نشینان را ندارد. او مردی معتدل است. او پزشکی است که به علم و کنترل محدودیت‌های واژگانی باور دارد. او یک پراگماتیست (عملگرا) و فرزند انقلاب اسلامی است. او توازن قوا و مرکز واقعی تصمیم گیری را می‌شناسد و زیر این سقف مزایای گشودن پنجره را ترویج می‌کند. پزشکیان لزوم مذاکره با غرب برای لغو تحریم‌ها را کتمان نکرده؛ تحریم‌هایی که به اذعان او دردناک بوده و زندگی بسیاری از ایرانی‌ها را در شرایط بدی قرار داده است. مقام‌های عالیرتبه نظام مطمئنا می‌دانستند که حضور پزشکیان در رقابت انتخابات ریاست جمهوری خاتمی، مهدی کروبی، سید حسن خمینی و علی اکبر نوری را به سوی حمایت از او سوق خواهد داد. خوانش‌های متفاوتی از پیروزی پزشکیان وجود دارد. برخی معنتقدند که مقام‌های عالیرتبه نظام می‌دانستند که پیروزی فردی تندرو، چون جلیلی باعث تشدید تنش در روابط خارجی ایران می‌شود و خواستار ایجاد آن شرایط نبودند. در این استدلال این گونه مطرح می‌شود که آنان خواستار ایجاد سطحی از آرامش در خارج و هم داخل برای فراهم شدن فرصت ارزیابی صحنه طوفان زده بین المللی به ویژه در صورت ریاست جمهوری دوباره ترامپ در ایالات متحده بودند. در این استدلال این گونه مطرح می‌شود که مقام‌های عالیرتبه نظام معتقدند که ایران برای تحکیم و هضم موفقیت‌های حاصل از نفوذ ژنرال(شهید) سلیمانی در برخی نقاط منطقه نیازمند در اختیار داشتن زمان است”. 

شربل در پایان می‌نویسد: “علاوه بر این، ایران اکنون درگیر جنگ غزه و حمایت از حماس است و مدیریت این صحنه پیچیده نیازمند کاهش تنش و برقراری آرامش در داخل کشور می‌باشد”. 

پزشکیان برای تغییر ایران تلاش می‌کند

“محمد السلامی” فعال رسانه‌ای در جهان عرب و رئیس موسسه بین المللی مطالعات ایرانی نیز در یادداشتی در “الشرق الاوسط” با عنوان “پزشکیان به برکت حمایت مقام عالی رهبری برای تغییر ایران تلاش می‌کند” می‌نویسد: “هدف انتخابات اخیر افزایش نرخ مشارکت رای دهندگان بود. از همین رو بود که پزشکیان تایید صلاحیت شد. در این راستا “محمدجواد ظریف” وزیر خارجه اسبق ایران نیز برای جلب نظر مساعد رای دهندگان و تشویق آنان به آمدن پای صندوق‌های رای فعالیت کرد. پزشکیان به عنوان نامزد میانه رو بخش‌های خاصی از رای دهندگان یعنی زنان ایرانی، اقلیت‌های قومی و نسل Z را مخاطب اصلی خود قرار داده بود و در پی جذب رای آنان بود. پزشکیان پس از پیروزی در انتخابات با بیان اینکه باید از مقام رهبری قدردانی کند، گفته بود بدون حمایت ایشان نام او از صندوق رای بیرون نمی‌آمد. پزشکیان قصد دارد چارچوب دیپلماتیک تازه‌ای را برای مذاکرات مستقیم هسته‌ای با غرب ارائه دهد. موفقیت او در این مسیر به توانایی‌اش در میزن جلب حمایت مقام عالی رهبری و همچنین تمایل رئیس جمهور امریکا برای تعامل با تهران در شرایطی بستگی دارد که ایران به روسیه نزدیک‌تر شده به ویژه همزمان با ادامه جنگ روسیه در اوکراین. این انتخابات نشان می‌دهد که مقام‌های عالیرتبه نظام بقای نظام سیاسی را در اولویت قرار داده‌اند به همین خاطر است که پزشکیان تایید صلاحیت شد. اکنون نظام سیاسی می‌تواند مشکلات ایجاد شده پس از اعتراضات ۲۰۲۲ را مدیریت کند. نظام سیاسی ایران با این کار تلاش دارد تا اقدامات اپوزیسیون مخالف نظام خارج از کشور را خنثی کند”. 

این فعال رسانه‌ای جهان عرب در ادامه می‌افزاید: “در مجموع، انتخاب پزشکیان نشان‌دهنده یک تغییر محدود، اما واقعی است که توسط مقام‌های عالیرتبه نظام در نظر گرفته شده است. فشار‌های خارجی و نارضایتی‌های داخلی عوامل اصلی تاثیرگذار در تصمیم مقام‌های عالیرتبه برای موافقت با انتخاب فردی میانه رو، چون پزشکیان به عنوان رئیس جمهور بود که به طور کلی بر روی مسائل کلی و به طور خاص بر روی بهبود وضعیت اقتصادی کشور تمرکز خواهد کرد. تمایل پزشکیان برای تبدیل ایران به کشوری نوظهور همچنان با توانایی او در ایجاد تغییر درون ایران مرتبط است. رئیس جمهور جدید باید از سیاست هسته‌ای روحانی فراتر رود که تنها به لغو تحریم‌ها دست یافت. این پروژه بلندپروازانه اقتصادی به منافع اقتصادی برخی لطمه می‌زند و باید دید که آیا این سیاست بدون پیروزی یک نامزد دموکرات در ریاست جمهوری آمریکا در ماه نوامبر می‌تواند موفقیت آمیز باشد یا خیر”. 

ترکیب کابینه پزشکیان چگونه خواهد بود؟

روزنامه “صباح” نزدیک به دولت عدالت و توسعه شخص اردوغان رئیس جمهور ترکیه در یادداشتی درباره چشم‌انداز دولت پزشکیان می‌نویسد: “احتمالا او در مورد عدم اجرای اصل پانزدهم قانون اساسی که به اقوام حق آموزش زبان مادری را می‌دهد اظهارات و گلایه‌هایی را مشابه کاری که محمد خاتمی انجام داد بیان خواهد کرد. انتظار می‌رود با حمایت ملی‌گرایانی چون ظریف که خواستار تعامل ایران با جهان به ویژه با غرب هستند، ترکیب کابینه پزشکیان ترکیبی از کابینه دوره خاتمی و روحانی باشد. با این وجود، دستور کار سیاست داخلی و خارجی احتمالا تغییرات چشمگیری را شاهد نخواهد بود. پزشکیان احتمالا از انتصاب چهره‌های جنجالی اجتناب خواهد کرد. برای مثال، احتمال بازگشت ظریف به منصب وزیر خارجه بسیار اندک است(ظریف و آذری جهرمی گفته اند که در دولت نخواهند بود) چرا که نهاد‌های خاص با او درگیری‌های جدی داشته اند. ممکن است چهره متعادل و کنترل‌شده‌تری مانند “عباس عراقچی” برای این سمت مناسب تلقی شود. فضای مثبت ایجاد شده توسط پزشکیان ممکن است برای سیاست داخلی سهولت نسبی ایجاد کند. ممکن است در مورد آزادی پوشش سخت‌گیری‌های پیشین کنار گذاشته شود و سرعت اینترنت نیز افزایش یابد”.

این روزنامه چاپ ترکیه در ادامه می‌نویسد: “همچنین، ممکن است به گلایه‌های دیرینه استان‌های با اکثریت جمعیت آذری برای دریافت سهم بیش‌تر از بودجه مالی رسیده شده و بهبود‌هایی دیده شود. نگرانی‌های زیست محیطی مطرح شده توسط این مناطق می‌تواند توسط دولت مرکزی جدی‌تر گرفته شود و حضور افرادی از اقلیت‌های قومی در نظام بوروکراتیک می‌تواند گرایش‌های گریز از مرکز را کاهش دهد. این که دولت پزشکیان واقعا دولت سوم خاتمی خواهد بود یا دولت سوم روحانی به مرور زمان مشخص خواهد شد”. 

این روزنامه در پایان می‌نویسد: “اولین چالش دولت پزشکیان در روابط خارجی خواهد بود. او حتی ممکن است با اولتیماتوم‌هایی از سوی نهاد‌های خاص مواجه شود مشابه وضعیتی که برای خاتمی پیش آمد. با این وجود، تجربه گسترده پزشکیان، درس‌های آموخته شده از مشکلات روسای جمهور قبلی، سابقه او به عنوان یک جانباز جنگ و دوستی شخصی طولانی مدت او با برخی از فرماندهان نظامی احتمالا از تشدید اختلافات بوروکراتیک جلوگیری خواهد کرد”.