اسم زندان بزرگ تهران

اسم زندان بزرگ تهران، ندامتگاه تهران بزرگ است که عموماً با نام زندان فشافویه شناخته می شود. این ندامتگاه که در کیلومتر ۳۲ جنوب پایتخت واقع شده، به عنوان اصلی ترین و مرکزی ترین زندان استان تهران فعالیت می کند و نقشی محوری در سیستم کیفری کشور ایفا می نماید.

این مقاله با هدف ارائه تصویری جامع و دقیق از این ندامتگاه عظیم و همچنین بررسی سایر زندان های مهم تهران، به خوانندگان کمک می کند تا درکی عمیق تر از ابعاد، ساختار، و چالش های موجود در بزرگترین مرکز نگهداری از محکومان در پایتخت داشته باشند. از موقعیت جغرافیایی و تاریخچه ساخت آن گرفته تا ظرفیت نگهداری و شرایط داخلی، همه و همه در این مطلب مورد بررسی قرار خواهند گرفت تا اطلاعاتی مستند و بی طرفانه در اختیار مخاطبان قرار گیرد.

ندامتگاه تهران بزرگ (زندان فشافویه): معرفی جامع

ندامتگاه تهران بزرگ، که نامی آشنا در میان مراکز اصلاح و تربیت ایران است، به دلیل ابعاد وسیع و نقش کلیدی خود در نگهداری از زندانیان استان تهران، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این مجموعه عظیم، از زمان تأسیس تاکنون، تحولات بسیاری را تجربه کرده و همواره در کانون توجه افکار عمومی، رسانه ها و نهادهای حقوق بشری بوده است.

موقعیت و دسترسی ندامتگاه تهران بزرگ

ندامتگاه تهران بزرگ در ۳۲ کیلومتری جنوب تهران، در منطقه ای به نام حسن آباد فشافویه، در کیلومتر ۱۲ آزادراه تهران-قم قرار گرفته است. این موقعیت جغرافیایی، که نسبتاً دور از مرکز شهر و در حاشیه پایتخت است، هم دسترسی نسبی را برای مسئولین و خانواده ها فراهم می کند و هم فاصله مناسبی را برای جلوگیری از تأثیرات مستقیم شهری ایجاد می کند. با این حال، بُعد مسافت می تواند برای برخی از خانواده های زندانیان، به ویژه آنهایی که از امکانات حمل ونقل شخصی بی بهره اند، چالش هایی را به همراه داشته باشد. دوری از مراکز درمانی مجهز در تهران نیز یکی از پیامدهای این موقعیت است که در ادامه به آن پرداخته خواهد شد.

تاریخچه و هدف اولیه ساخت زندان فشافویه

ساخت ندامتگاه تهران بزرگ از سال ۱۳۷۹ آغاز شد و تکمیل آن حدود پانزده سال به طول انجامید. هدف اولیه از ساخت این مجموعه، ایجاد اردوگاهی تخصصی برای محکومان جرایم مواد مخدر بود تا بتوان این گروه از زندانیان را از سایر محکومان تفکیک کرده و برنامه های اصلاح و بازپروری ویژه ای برای آنها اجرا نمود. با این حال، با گذشت زمان و افزایش جمعیت زندانیان، کاربری این مجموعه تغییر یافت و اکنون به عنوان زندان اصلی و مرکزی استان تهران شناخته می شود که طیف وسیعی از محکومان با جرایم مختلف را در خود جای می دهد. این تغییر کاربری، چالش های جدیدی را در زمینه مدیریت و تفکیک زندانیان به وجود آورده است.

ابعاد و ظرفیت زندان فشافویه

وسعت ندامتگاه تهران بزرگ قابل توجه است. مساحت کلی این زندان ۱۱۰ هکتار برآورد شده که بخش اردوگاهی محکومان مواد مخدر به تنهایی ۷۰ هزار مترمربع زیربنا دارد. این مجموعه شامل ۳۸ سوله بزرگ است که از این میان، ۲۴ سوله به عنوان اندرزگاه های ۳۰۰ نفره مورد استفاده قرار می گیرند و ۱۲ سوله دیگر نیز به بخش های پشتیبانی و حفاظت اختصاص یافته اند. گنجایش اسمی زندان فشافویه ۱۷ هزار نفر اعلام شده است، اما گزارش ها و مشاهدات نشان می دهد که اغلب اوقات، تعداد زندانیان حاضر در این ندامتگاه بسیار بیشتر از ظرفیت اسمی آن بوده که این مسئله به خودی خود منجر به بروز مشکلاتی در زمینه بهداشت، فضا و امکانات می شود.

ساختار و امکانات ندامتگاه تهران بزرگ

ساختار زندان فشافویه برای مدیریت تعداد کثیری از زندانیان طراحی شده است. این ندامتگاه از بخش های متعددی تشکیل شده که شامل اندرزگاه ها، بخش های پشتیبانی، درمانی، و اداری می شود. اندرزگاه ها محل اصلی نگهداری زندانیان هستند و هر کدام ظرفیت مشخصی دارند. بخش های پشتیبانی شامل آشپزخانه، خشک شویی، انبارهای کالا و خدمات عمومی است. بخش درمانی شامل بهداری و درمانگاه های اولیه است، اما همان طور که پیش تر اشاره شد، این امکانات اغلب با کمبودهای جدی مواجه هستند. امکانات آموزشی و رفاهی نیز در حد محدودی وجود دارد که شامل کلاس های آموزشی، کتابخانه، و فضاهای ورزشی کوچک می شود. با این حال، به دلیل حجم بالای زندانیان و کمبود منابع، کیفیت و کفایت این امکانات همواره مورد انتقاد قرار گرفته است.

شرایط داخلی و حواشی پیرامون زندان فشافویه

شرایط داخلی ندامتگاه تهران بزرگ و حواشی مرتبط با آن، همواره موضوع گزارش های متعدد حقوق بشری و رسانه ای بوده است. این مسائل، نگرانی های جدی را در مورد وضعیت حقوق زندانیان و استانداردهای نگهداری آنها در این مرکز به وجود آورده است.

وضعیت نگهداری زندانیان و مسائل حقوق بشری

یکی از مهم ترین چالش ها در زندان فشافویه، فقدان امکانات پزشکی و بهداشتی مناسب است. گزارش ها حاکی از کمبود شدید دارو، محیط های غیر استریل در بهداری، تأخیر در اعزام زندانیان بیمار به مراکز درمانی خارج از زندان، و حتی اخذ تعهدنامه از زندانیان یا خانواده هایشان برای پرداخت هزینه های درمانی است. این شرایط، سلامت جسمی و روانی زندانیان را به خطر می اندازد و زمینه را برای شیوع بیماری های واگیردار فراهم می آورد. نادر فتوره چی، فعال رسانه ای، گزارش داده بود که بیش از ۵۰ درصد زندانیان قرنطینه معتادان تزریقی و کارتن خواب هستند که توان ایستادن روی پا ندارند و به جای انتقال به زندان باید به بیمارستان منتقل شوند. این وضعیت نشان دهنده کمبود جدی در حوزه بهداشت و درمان در این ندامتگاه است.

مسئله دیگر، عدم رعایت اصل تفکیک جرائم است. بر اساس آیین نامه های سازمان زندان های ایران، زندانیان با جرایم مختلف باید از یکدیگر تفکیک شوند؛ به ویژه زندانیان سیاسی و عقیدتی که باید در فضایی جداگانه از محکومان جرایم عمومی نگهداری شوند. اما در زندان فشافویه، این اصل به طور مکرر نقض شده و زندانیان سیاسی و عقیدتی در کنار محکومان جرایم خشن، مواد مخدر یا حتی معتادان و کارتن خواب ها نگهداری می شوند. این اختلاط، علاوه بر افزایش آسیب پذیری زندانیان سیاسی، می تواند به تشدید درگیری ها و بروز مشکلات امنیتی در داخل زندان منجر شود.

نحوه برخورد با برخی گروه های زندانی، به ویژه معتادان، کارتن خواب ها و زندانیان ضعیف، نیز مورد انتقاد قرار گرفته است. گزارش ها از برخورد نامناسب و غیرانسانی با این افراد در بدو ورود به زندان سخن می گویند.

حوادث و وقایع مهم در زندان فشافویه

زندان فشافویه در سالیان اخیر شاهد چندین حادثه و واقعه مهم بوده که به افزایش حساسیت ها نسبت به شرایط داخلی آن دامن زده است. یکی از مهم ترین این وقایع، ضرب و شتم دراویش زندانی در شهریور ۱۳۹۷ بود. این دراویش که در حمایت از زنان درویش محبوس در زندان قرچک ورامین و در اعتراض به بدرفتاری با آنها تحصن کرده بودند، توسط مأموران امنیتی مورد ضرب و شتم قرار گرفتند و در این حادثه از گاز اشک آور نیز استفاده شد. سازمان دیده بان حقوق بشر این برخورد را محکوم کرد.

۷ شهریور ۱۳۹۷ دراویش زندانی توسط مأموران امنیتی در زندان فشافویه ضرب و شتم شدند، این دراویش از حدود دو ماه و نیم پیش در حمایت از زنان درویش محبوس در زندان قرچک ورامین و در اعتراض به بدرفتاری با آنها دست به تحصن زده بودند.

واقعه تلخ دیگر، قتل علیرضا شیرمحمدعلی، یک زندانی سیاسی، در خرداد ۱۳۹۸ بود. وی در داخل زندان فشافویه و در پی حمله دو زندانی دیگر با ضربات چاقو به قتل رسید. این حادثه، بار دیگر مسئله عدم تفکیک جرایم و ضعف در تأمین امنیت جانی زندانیان را برجسته کرد و موجی از اعتراضات داخلی و بین المللی را در پی داشت.

تحریم های بین المللی علیه زندان فشافویه

به دلیل گزارش های متعدد در مورد نقض حقوق بشر در ندامتگاه تهران بزرگ، این زندان مورد تحریم های بین المللی قرار گرفته است:

• تحریم توسط وزارت خزانه داری آمریکا: در پاییز سال ۱۳۹۸، وزارت خزانه داری ایالات متحده آمریکا، زندان فشافویه را به دلیل ارتباط با نقض جدی حقوق بشر، در لیست تحریم های خود قرار داد. برایان هوک، نماینده وقت وزارت خارجه آمریکا در امور ایران، این خبر را اعلام کرد و تحریم ها دو ماه بعد اجرایی شد.
• تحریم توسط اتحادیه اروپا: در فروردین ۱۴۰۰، اتحادیه اروپا نیز به علت نقض حقوق بشر در ایران، از جمله کشتار و سرکوب معترضان در آبان ۹۸، سه زندان جمهوری اسلامی ایران، شامل زندان فشافویه، را تحریم کرد.

زندانیان شناخته شده

طی سالیان متمادی، ندامتگاه تهران بزرگ میزبان بسیاری از زندانیان سرشناس بوده است، از جمله فعالان سیاسی، روزنامه نگاران، دراویش گنابادی، و هنرمندان. حضور این افراد در فشافویه، اغلب باعث جلب توجه بیشتر به وضعیت این زندان و شرایط نگهداری در آن شده است.

دیگر زندان های مهم تهران و اطراف

علاوه بر ندامتگاه تهران بزرگ، چندین زندان مهم دیگر نیز در تهران و شهرهای اطراف وجود دارند که هر کدام وظایف و ویژگی های خاص خود را دارند. شناخت این مراکز به درک بهتر سیستم زندان های ایران کمک می کند.

زندان اوین

زندان اوین یکی از مشهورترین زندان های ایران است که به دلیل موقعیت جغرافیایی خود در منطقه خوش آب و هوای شمال تهران (ساخته شده در سال ۱۳۵۰) و شهرت جهانی اش شناخته می شود. این زندان عمدتاً میزبان زندانیان سیاسی، امنیتی و جرایم یقه سفیدها بوده است. اوین همچنین به دلیل داشتن کارگاه های اشتغال و توانمندسازی در رشته های مختلف مانند خیاطی، صنایع کامپیوتری، معرق کاری، مکانیک، موسیقی، تئاتر، الکترونیک و برق ساختمان، و آرایشگری، شهرت دارد. این کارگاه ها با هدف کمک به زندانیان برای کسب مهارت و درآمد پس از آزادی، توسط بنیاد تعاون زندانیان و سازمان های فنی و حرفه ای برگزار می شوند.

زندان رجایی شهر (گوهردشت کرج)

زندان رجایی شهر، معروف به زندان گوهردشت کرج، یکی دیگر از مراکز مهم نگهداری از محکومان در نزدیکی تهران است. این زندان به نگهداری زندانیان با جرایم خشن و سنگین شهرت دارد، از جمله محکومان قتل، سرقت مسلحانه و سایر جرایم خطرناک. در این ندامتگاه، برنامه هایی برای سازش و صلح برگزار می شود که هدف آنها کمک به زندانیان و خانواده هایشان برای بازگشت فرد به جامعه است. موضوع انتقال این زندان به خارج از شهر، به دلیل قرار گرفتن آن در مناطق مسکونی، بارها مطرح شده اما تاکنون به نتیجه نرسیده است.

ندامتگاه شهر ری (زندان قرچک ورامین)

ندامتگاه شهر ری، که بیشتر با نام زندان قرچک ورامین شناخته می شود، تنها زندان اختصاصی زنان در استان تهران است. این ندامتگاه، زنان محکوم به جرایم عمومی مانند قتل، سرقت، و حمل و توزیع مواد مخدر را در خود جای می دهد. در قرچک نیز مانند اوین، کارگاه های اشتغال زایی نظیر خیاطی، گلدوزی و آرایشگری برای زنان زندانی فراهم شده است تا بتوانند در دوران محکومیت خود درآمد کسب کنند. همچنین، برای مادران دارای فرزند، امکانات ویژه ای مانند مهدکودک در نظر گرفته شده است.

زندان قزلحصار (کرج)

زندان قزلحصار که در کیانمهر کرج واقع شده و در سال ۱۳۴۳ احداث گردیده، یکی از بزرگترین زندان های ایران محسوب می شود. این مجموعه در واقع از دو ندامتگاه شمالی (ندامتگاه مرکزی کرج) و ندامتگاه جنوبی (قزلحصار) تشکیل شده است. قزلحصار عمدتاً محل نگهداری محکومان با احکام سنگین است؛ از جمله زندانیان حبس ابد، محکومان به اعدام، و زندانیان مرتبط با مواد مخدر در حجم های سنگین. همچنین، بخشی از آن به محکومان جرایم سبک تر مواد مخدر و سایر جرایم سبک اختصاص دارد.

بازداشتگاه کهریزک

بازداشتگاه کهریزک، که در شهر سنگ از توابع شهر ری قرار دارد، تاریخی جنجالی و پرفراز و نشیب دارد. این بازداشتگاه که تا سال ۱۳۸۸ ناشناخته بود، با بالا گرفتن اعتراضات پس از انتخابات آن سال و وقایع مرتبط با آن، به شهرت جهانی رسید. در مردادماه ۱۳۸۸، مرگ محسن روح الامین و چند زندانی دیگر در این بازداشتگاه، انتقادات وسیعی را برانگیخت و در نهایت منجر به دستور تعطیلی آن از سوی مقام معظم رهبری شد. کهریزک نمادی از حوادث تلخ و نقض حقوق شهروندی در تاریخ معاصر ایران است.

چشم اندازی کلی بر زندان و عدالت در ایران

نگاهی به جایگاه زندان در قوانین و فرهنگ ایرانی، و بررسی رویکردهای نوین در قبال مجازات حبس، تصویری جامع تر از سیستم قضایی کشور ارائه می دهد.

زندان در قانون و اسلام

از دیرباز، زندان به عنوان ابزاری برای اجرای عدالت و اصلاح بزهکاران در جوامع بشری مورد استفاده قرار گرفته است. با این حال، جایگاه زندان در دین اسلام به طور مستقیم و صریح مورد اشاره قرار نگرفته است. در فقه اسلامی، مجازات هایی مانند قصاص، دیه، حد و تعزیر وجود دارند، اما مفهوم زندان به معنای امروزی آن کمتر دیده می شود. با این حال، در قوانین موضوعه جمهوری اسلامی ایران، برای بیش از ۷۰۰ مورد جرم، مجازات زندان تعریف شده است که نشان دهنده تکیه زیاد بر این نوع مجازات در نظام کیفری کنونی است.

مجازات های جایگزین حبس

با توجه به هزینه های بالای نگهداری زندانیان، مشکلات ناشی از جمعیت بالای زندان ها، و هدف اصلی اصلاح و تربیت که گاهی در زندان های پرجمعیت محقق نمی شود، قوه قضاییه در سال های اخیر رویکردی را برای کاهش جمعیت زندان ها و استفاده از مجازات های جایگزین حبس در پیش گرفته است. این رویکرد به دنبال یافتن راه هایی است که بدون سلب آزادی کامل از فرد، او را متوجه اشتباه خود کرده و امکان بازگشت سالم به جامعه را فراهم آورد.

مجازات های اجتماعی جایگزین حبس، که در قانون پیش بینی شده اند، شامل موارد زیر می شوند:

1. محرومیت از حقوق اجتماعی (مانند ممنوعیت از اشتغال در برخی مشاغل یا کاندیداتوری در انتخابات).
2. دوره مراقبت (مانند نظارت بر رفتار و حضور در جلسات مشاوره).
3. جزای نقدی روزانه (پرداخت مبلغی به عنوان جریمه به جای حبس).
4. ارائه خدمات اجتماعی رایگان (مانند کار در بیمارستان ها، پارک ها یا مراکز خیریه).

این مجازات ها به ویژه برای جرایمی که حداکثر ۶ ماه حبس دارند یا با تشخیص قاضی برای مجرمین نادم و غیرخطرناک که به ۶ ماه تا ۲ سال حبس محکوم شده اند، قابل اجرا هستند. هدف، جلوگیری از تبدیل شدن زندان به دانشگاه جرم و کمک به بازاجتماعی شدن افراد است.

آمارهای کلی زندانیان

ایران نیز مانند بسیاری از کشورهای جهان، با چالش های جمعیت زندانیان مواجه است. طبق آمارهای جهانی، در سال ۲۰۱۸، ایران با ۲۸۴ نفر زندانی به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت، در مقایسه با کشورهایی مانند ایالات متحده (۶۵۵ نفر)، روسیه (۴۰۵ نفر) و ترکمنستان (۵۵۲ نفر) قرار می گرفت. اگرچه این آمارها نوسان دارند، اما نشان می دهند که تعداد جرائم مشمول حبس و به تبع آن، جمعیت زندان ها در ایران قابل توجه است. تلاش ها برای کاهش این آمار از طریق مجازات های جایگزین و برنامه های اصلاح و تربیت، از جمله رویکردهای اصلی قوه قضاییه در سال های اخیر بوده است.

نتیجه گیری: پیچیدگی های بزرگترین ندامتگاه تهران

ندامتگاه تهران بزرگ، یا زندان فشافویه، به عنوان بزرگترین مرکز نگهداری از محکومان در پایتخت ایران، نمادی از پیچیدگی ها و چالش های سیستم قضایی و زندان ها در کشور است. این مجموعه عظیم، با وجود گنجایش ۱۷ هزار نفری و ابعاد وسیع خود، همواره با مشکلاتی نظیر ازدحام بیش از ظرفیت، کمبود امکانات بهداشتی و درمانی، عدم رعایت اصل تفکیک جرائم، و حواشی مرتبط با نقض حقوق زندانیان مواجه بوده است. تحریم های بین المللی نیز به این دلیل بر این زندان اعمال شده اند که خود گواهی بر ابعاد جهانی این چالش ها است.

مقایسه فشافویه با دیگر زندان های مهم تهران، مانند اوین با تمرکز بر زندانیان سیاسی و امنیتی، رجایی شهر با جرایم خشن، قرچک ورامین به عنوان زندان زنان، قزلحصار با محکومان حبس ابد و اعدام، و بازداشتگاه جنجالی کهریزک، نشان دهنده تنوع و گستردگی مراکز نگهداری در ایران است. هر یک از این زندان ها، روایتگر بخش هایی از نظام کیفری و اجتماعی کشور هستند.

در نهایت، تأکید بر اهمیت شفافیت در عملکرد تمامی ندامتگاه ها، رعایت حقوق زندانیان بر اساس موازین ملی و بین المللی، و توسعه و ترویج مجازات های جایگزین حبس، از جمله نیازهای اساسی برای بهبود وضعیت زندان و عدالت در ایران است. امید است با رویکردهای نوین و توجه بیشتر به ابعاد انسانی، آینده ای روشن تر برای سیستم اصلاح و تربیت در کشور رقم بخورد و زندان ها به جایگاه واقعی خود به عنوان محلی برای اصلاح و بازپروری بازگردند.