تحلیل بازار گل در ایران

تحلیل بازار پرورش گل و گیاه زینتی

اهمیت تاریخی:

یونانی ها نخستین ملتی بودند که برای گل های مختلف معانی مشخصی را تعریف و در زندگی خصوصی و اجتماعی خود از آن بهره بردند که پس از آن ها،بومی ها از این شیوه استقبال کردند و مردم سایر نقاط جهان نیز کم و بیش آن را پذیرفتند.در ایران نیز کاربرد های مختلفی برای گل وجود دارد و هر گل به عنوان نوعی نماد و نشان مشخص برای ابراز علاقه به طرف مقابل،جشن ها و مهمانی ها،تبریک به عروس و داماد، عیادت بیمار،تبریک قدم نو رسیده و… مورد استفاده قرار می گیرد.

قدیمی ترین سند در رابطه با پیشینه و دسته گل در کشور به گل و غنچه های دست داریوش در سنگ نگاره های تخت جمشید است که بیشتر از ۲۵۰۰ سال قدمت دارد. این نقوش گویایی از توجه و علاقه ایرانیان نسبت به گل و تقدیم دسته گل به عنوان هدیه است. رسم تقدیم گل رز در اروپا به عنوان هدیه و تحفه،رسمی است که از ایران به کشورهای اروپایی سرایت کرده و این درحالی است که قدمت تقدیم گل در ایران به قدری است که نمی توان به طور مشخص و دقیق،مبداء آن را یافت.پس از اسلام نیز گل و دسته گل حرمت و اعتبار خود را نه تنها نزد مردم حفظ کرد بلکه ارجمندتر نیست شد.

اهمیت اجتماعی:

براساس تحقیقات به عمل آمده، افراد در هنگام هدیه گرفتن گل،رفتاری حاکی از ادب، احترام،تشکر،دوستی،صمیمیت و هیجان زدگی همراه با گفتاری متفاوت از خود نشان می‌دهند.تمام این واکنش آن تنها درپنج ثانیه نخست گرفتن گل بروز می کند که این نشان دهنده تاثیر عمیق گل در وجود انسان هااست. صرف نظر از تاکید تمامی روان شناسان به تأثیر روانی گل بر روی انسان ها،حضور آن در فضای مسکونی بستر بسیار مناسبی برای آرامش روح و روان ایجاد می‌کند.لاله،نیلوفر آبی،سرو ناز و گل محمدی، گل های ملی ایران هستند.

اهمیت پزشکی:

پتانسیل تولید داروهای گیاهی در طبیعت بسیاربالاست.برای نمونه گفته می شود ۱۲۵ هزار گونه گیاه دارویی در جنگل های استوایی جهان یافت می‌شود.ارزش اقتصادی و تجاری گیاهان دارویی فوق العاده زیاد است در حال حاضر ۲۵ درصد از داروهای موجود، منشا گیاهی دارند و ۱۲ درصد داروها نیز از منابع میکروبی ساخته شده اند. پتانسیل تولید داروهای گیاهی در طبیعت بسیار بالاست.گیاهان دارویی در حیطه های مختلف پزشکی،صنعت،کشاورزی،غذا و… کاربردهای بسیاری دارند.در حیطه پزشکی امید بسیاری از محققان برای انواع سرطان ها به گیاهان دارویی است.

وضعیت صادرات(گل):

بیش از ۷۳ درصد صادرات جهانی و فروش گل عمده در کشورهای آلمان ۲۲ درصد،ایالات متحده ۱۵ درصد،فرانسه ۱۰درصد،انگلیس ۱۰ درصد،هلند ۹ درصد،ژاپن ۶ درصد،ایتالیا و سوئیس هرکدام ۵ درصد عرضه و مصرف و یا بخشی از آن به صورت صادرات مجدد به سایر کشورها فرستاده می شود.این در حالی است که تعداد کشورهای مطرح در صادرات جهانی،از انگشتان دست تجاوز نمی کند.هلند به تنهایی هر سال بیش از ۷ میلیارد دلار از محل صادرات گل درآمد دارد و میزان آن از طریق صادرات بذر و پیاز گل،ارائه کمک‌های فنی و مشورتی،خدمات مرتبط با پرورش گل و گیاهان زینتی و تجهیزات باغبانی به صدها میلیون دلار در سال می‌رسد.

جایگاه ایران:

در حال حاضر ایران هفدهمین کشور تولید کننده گل و گیاه جهان است اما رتبه ۱۰۷ بازارهای صادراتی را به خود اختصاص داده است و علیرغم بالا بودن کیفیت گل های تولیدی به دلیل بالا بودن قیمت آن مشتری در بازارهای جهانی ندارد.

استان مازندران نیز در تولید گیاهان آپارتمانی رتبه نخست تولید کشور را دارد که محصولات آن به کشورهای حاشیه خزر صادر می‌شود.البته کارشناسان عقیده دارند که ایران توانایی صادرات سالانه حداقل ۳۰۰ تا ۵۰۰ میلیون دلار گل های زینتی(به صورت شاخه بریده و گلدانی)،درخت و درختچه را دارد.باید این نکته را در نظر گرفت که قیمت هر ۳۰ تا ۴۰ شاخه گل رز صادراتی معادل قیمت یک بشکه نفت است. بزرگترین مشتری های ایران در سال گذشته برای خرید شاخه های گل ازکشور عراق، آذربایجان،اکراین،مولداوی،بلاروس،گرجستان،ارمنستان،تاجیکستان،قرقیزستان، ازبکستان،ترکمنستان،قزاقستان و روسیه بوده اند.

مشتریانی که تعدادی از آنها مانند گرجستان،روسیه و بلاروس در واقع محل ترانزیت گل های صادراتی ایران به کشورهای دیگر هستند و گل‌های ایران بعد از ورود به این کشورها دوباره در بسته بندی های جدید و به نام های جدید از سوی این کشورها صادر می‌شوند. بیشترین گل هایی که از ایران صادر می شود شامل گلایول،رز،میخک،داوودی،مریم،آنتوریوم،لاله،نرگس،سوسن، مارگریت،پرنده بهشتی،ژربرا و آلسترومریا است.

مسئولان کشاورزی و بازرگانی به جای اینکه به فکر برنامه‌ریزی برای تولید گل باشند و فرهنگ استفاده از آن را در خانه دنبال کنند،اجازه واردات گل مصنوعی را می‌دهند در حالی که این نوع گل برای کشورهای حاره و شبه حاره ای مانند عربستان که نمی‌توانند هیچ گونه تولیدی داشته باشند،مناسب است.

مناطق شمالی کشور ما بهترین شرایط را برای تولید گلهای آپارتمانی دارند و باید از این طبیعت استفاده شود  هنوز این امر در کشور ساماندهی نشده است و تولیدات ما همچنان سنتی است سالانه ۲ میلیارد شاخه گل در کشور تولید می‌شود که تنها ۵۰۰ میلیون شاخه آن با کیفیت مناسب است و میتوان صادر کرد.در ایران گلخانه ها به صورت سنتی کار می کنند و هنوز به تولید انبوه و صنعتی گل نرسیده‌ایم.برای صادرات گل باید به تولید بیشتری برسیم تا بتوانیم آن را صادر کنیم.اکنون سطح زیر کشت گل در ایران ۸ هزار هکتار است که نیاز داره این میزان به ۲۰ هزار هکتار برسد.

نکته دیگری که مانع دیگر رونق صادرات گل و گیاه در ایران،هزینه تمام شده نسبتاً بالای تولید گل و گیاه است.در حالی که برای اینکه بتوانیم جای گل ایرانی را در بازارهای جهانی باز کنیم نیاز داریم هزینه تولید گل را به قدری پایین بیاوریم که حدود ۲۰ سنت از قیمت جهانی آن ارزان تر فروخته شود.علاوه بر این،باید به بسته بندی محصولات نیز رسیدگی و همچنین بازاریابی شود تا ببینیم در کشورهای مختلف به چه انواعی از گل نیاز است تا تولید به آن سمت حرکت کند.

تجارت گل و گیاه در جهان تجارتی بسیار پر سود است و هم اکنون بیش از ۸۰ درصد آن در اختیار کشورهای هلند،آلمان،فرانسه،انگلستان،ژاپن،ایتالیا و سوئیس است.کشور هلند سالانه بیش از ۷ میلیارد دلار از محل صادرات گل و گیاه وبذرو پیاز گل درآمد به دست می آورد.بر اساس آمارهای جهانی سرانه مصرف گل در کشورهای اروپایی سالانه ۲۰۰ شاخه و بر اساس آمارهای اتحادیه گل و گیاه سرانه داخل ۵ تا ۱۰ شاخه است.به دلیل نبود شرایط مناسب و امکانات برای صادرات سالانه تعداد زیادی شاخه گل در کشور از بین می‌رود.

برای بازاریابی باید در نمایشگاه های بین المللی حضور یافت و بازارهای خارجی را شناخت.گل های زینتی در جهان بیش از ۱۵۰ میلیارد دلار گردش مالی دارد اما با وجود پتانسیل بالای کشور ما صادرات ایران تنها حدود ۴۰ میلیون دلار در سال است و در سال ۲۰۰۹ جایگاه هشتاد و ششم کشورهای صادر کننده گیاهان زینتی را داشته ایم که با توجه به پتانسیل کشورمان و سطح زیر کشت بیش از ۵ هزار هکتار به هیچ عنوان مناسب نیست.موقعیت ایران به دلیل قرار داشتن در کنار کشور های پر مصرف گل و گیاه از نظر اقتصادی حائز اهمیت است.

وضعیت بازار جهانی گل

میزان صادرات جهانی انواع گل در سال میلادی ۲۰۱۴ به ارزش حدود ۲۲ میلیارد دلار صورت پذیرفته است.کشور هلند با صادرات حدود ۱۱ میلیارد دلار و با اختلاف زیادی نسبت به سایر کشورها بیش از نیمی از سهم صادرات جهانی این محصول را در اختیار دارد.پس از هلند کشورهای کلمبیا،آلمان،ایتالیا،بلژیک،اکوادور،کنیا و دانمارک سایر کشورهای عمده صادرکننده گل را شامل می شوند.کشور هلند عمده ترین تولید کننده و تامین کننده بذر،پیاز،قلمه و سایر اجزاء پایه برای تولید و تکثیر گیاهان زینتی می باشد.

صادرات جهانی انواع گل های شاخه بریده در سال ۲۰۱۴ به میزان 8.4 میلیارد دلار بوده است که کشور هلند با صادرات 4/5میلیارد دلار شاخه گل بریده و پس از هلند کشورهای کلمبیا1/3 میلیارد دلار بیشترین صادرات در این گروه را دارا می باشند. شایان ذکر است کشورهای اکوادور،کنیا،اتیوپی،بلژیک،ایتالیا،آمریکا ،تایلند و آلمان سایر کشورهای عمده صادرکننده گلهای شاخ را شامل می نشود.

میزان واردات جهانی انواع گلهای شاخه بریده در سال ۲۰۱۴ به ارزش 3.8میلیارد دلار بوده است و کشور آلمان با واردات ۱۵ درصد یعنی3.1میلیارد دلار گل شاخه بریده بزرگترین وارد کننده این محصولات در سطح جهان به شمار می‌رود.پس از آلمان کشورهای ایتالیا9.3 درصد بلژیک، 2.4درصد ژاپن، 3.5درصد فرانسه، 7 درصدروسیه، 11 درصد هلند، 5.14 درصدآمریکا، 5.13درصد انگلیس، 4.2 درصدو سوئیس 3.2درصد سایر کشورهای عمده وارد کننده گلهای شاخه بریده را تشکیل می‌دهند.کشور هلند از دهه ۱۹۵۰ تا کنون بزرگترین مرکز یا پایگاه بین المللی تجارت گل محسوب می‌شود.

در هلند بالغ بر ۶۸۲۱ شرکت در زمینه پرورش گل فعالیت دارد و بیش از ۶۰ کیلومتر مربع از مساحت هلند به گلخانه ها اختصاص دارد.میزان درآمد این کشور از طریق صدور بذر و پیاز گل و ارائه کمک‌های فنی و مشورتی و خدمات مرتبط با پرورش گل و گیاهان زینتی و تجهیزات باغبانی نیز به صدها میلیون دلار در سال بالغ می‌شود.کشور هلند نه تنها بزرگترین صادر کننده و وارد کننده گل دنیاست بلکه بزرگترین حراج های عمومی گل دنیا در این کشور برگزار می‌شود.

بر اساس گزارش‌های سه ماه حراجی هلند بالاترین قیمت ها در ماه مارس به مربوط به روز،لاله،لیلیوم،ارکیده، سیمبیدیوم،داودی استاندارد (تک گل) و نرگس، در ماه ژوئن مربوط به گلهای داودی خوشه ای و تک گل،لیلیوم ها، ژربرا،لیسیانتوس و شیپوری و در ماه سپتامبر برای گلهای بنت‌قنسول،ارکیده،داودی گلدانی،کالانکوئه، رز گلدانی، اسپاتی فیلوم و سیکلامن بود. و پایین ترین قیمت را گل صد تومانی فریزیا آنتوریوم،دراسنا و هورتانسیا داشتند.در نگاهی به این بازار هنوز پر رونق و رو به رشد،نام گل هایی در صدر وجود دارد که برخی در ماه های مذکور جز تولیدات اصلی کشور محسوب می‌شوند.

بنا به گزارشات بحران مالی جهانی طی سال های( ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۲ میلادی )به صادرات جهانی گل به ویژه کشور هلند آسیب زیادی وارد کرد و میزان تقاضا برای انواع گل و فراورده‌های کشاورزی هلند (به ویژه مواد غذایی ارگانیک)کاسته شد.بهای گل در بازار جهانی نیز به همین دلیل در سال های اخیر تا حدودی کاهش و تقویت “یورو” در قبال سایر ارزها بر مشکلات کشاورزان هلند افزود.بحران مالی جهانی بر روند صادرات گل در کشورهای آفریقایی صادر کننده گل (کنیا،اوگاندا، زامبیا و زیمبابوه)کشورهای آمریکای لاتین(کلمبیا)و برخی از کشورهای آسیایی(از جمله هندوستان)نیز تاثیر منفی داشته است.

برای مقابله با اثرات بحران اقتصادی در بازار گل،جبران کاهش صادرات گل خود و یافتن بازارهای جدید از آغاز سال ۲۰۰۸ برای نفوذ هر چه بیشتر به بازارهای اروپای شرقی برنامه ریزی نموده و موفق گردیدکه در این سال تقریباً ۴۵۰ میلیون شاخه گل به اروپا صادر کنند این رقم ۳۰ درصد نسبت به سال ۲۰۰۷ افزایش داشت. بنا به گزارشات ظرف یک دوره سه ساله میزان صدور گل به اروپای شرقی دو برابر شده و روسیه به یکی از واردکنندگان بزرگ گل در اروپای شرقی تبدیل گردیده است.

ژاپن نیز یکی از بزرگترین بازارهای مصرف گل در دنیا است و هر سال چندین میلیارد شاخه گل مصرف می‌کند.هلند با ابتکارات خاص این بازارها را تحت سلطه خود درآورده و روشهایی اتخاذ نموده که مقامات قرنطینه کشاورزی ژاپن نیازی به کنترل گل های وارد شده از هلند نمی بینند.در زمینه بازرسی بیولوژیکی گل‌ها که یک هفته به طول می‌انجامید کشور هلند لابراتور مجهزی در فرودگاه آمستردام ایجاد نموده و کارشناسان قرنطینه ژاپن را با هزینه خود در این لابراتور مستقر کرده تا گل های صادر شده به مقصد ژاپن را در هلند آزمایش کرده و برای آنها گواهی قرنطینه صادر نمایند.

در نتیجه این محموله ها از فرودگاه هلند مستقیما و بدون واسطه به مراکز توزیع گل در ژاپن ارسال می شوند. با استفاده از چنین ابتکاراتی هلند قادر است کماکان ۶۰ درصد محصولات کشاورزی خود را صادر کند.عرضه مستقیم گل در حراج عمومی در برخی از کشورهای اروپایی،ایالات متحده آسیای جنوب شرقی و حذف واسطه ها از چرخه بازاریابی نیز در برخی از موارد به کاهش بهای عرضه گل و افزایش سرانه مصرف آن کمک کرده است. ظرفیت مصرف گل در بازارهای فعلی محدودتر شده و رکود اقتصادی به شدت در حجم تقاضا تاثیر می گذارد تعدادی از تولید کنندگان گل در آسیا،اقیانوسیه و اروپا متوجه بازار چین شده‌اند که در آینده به بزرگترین وارد کننده گل در دنیا تبدیل خواهد شد.

بالا رفتن درآمد سرانه برخی از ایالت‌های چین که در بخش تجارت فعالیت دارند موجب خواهد شد که در زمره فسخ کنندگان عمده گل در آیند. میزان تولید گل در چین علی‌رغم افزایش تولید هنوز در سطحی نیست که نیازهای این کشور را به انواع‌گل تامین نماید.در بین کشورهای در حال توسعه، موفقیت های کنیا در عرصه صادرات گل نیز قابل مطالعه و بررسی است. خوشه صادراتی گل‌های شاخه بریده کنیا که در دهه ۱۹۷۰ تشکیل شد و تولیدکنندگان و صادرکنندگان این محصول را تحت پوشش دارد در افزایش تولید گل در در کنیا،تاسیس گلخانه های مدرن، افزایش کیفیت گل های تولیدی این کشور و رعایت مقررات استاندارد و نفوذ به بازارهای اتحادیه اروپا تاثیر زیادی داشته است.کنیا حدود ۷۰ درصد گل‌های صادراتی خود را در حراجیهای هلند به فروش می‌رساند. دولت کنیا در فعالیتهای خوشه صادراتی گلهای شاخه بریده این کشور دخالتی ندارد.

جایگاه ایران در بازارهای جهانی

سابقه تولید تجاری گل و گیاهان زینتی ایران به حدود ۹۰ سال پیش برمی‌گردد. پس از انقلاب اسلامی به دلایلی این صنعت مورد توجه بیشتری واقع شد، به گونه ای که ضمن تامین نیازهای داخلی،وارد عرصه صادرات شد.این روند به ویژه طی دهه گذشته با وجود افزایش مصرف داخلی به دلیل توسعه اقتصادی کشور همچنان روند صعودی طی کرده است. بنابر آخرین آمار رسمی اعلام شده کل سطح زیر کشت گیاهان زینتی در سال ۱۳۹۰ شامل مساحت گلخانه ها و فضای باز در حدود 4804 هکتار بوده است استان‌های تهران،مرکزی،مازندران و خوزستان به ترتیب عمده ترین تولید کنندگان این محصولات در کشور به شمار می روند.

منبع: گلخانه محلات