اطلاعات اصلی شهر بخارا

بخارا، نگین درخشان آسیای میانه و قلب تپنده جاده ابریشم، شهری است که هر وجب از آن داستانی کهن را روایت می کند. این شهر که به «بخارای شریف» معروف است، مهد فرهنگ و ادب فارسی و از مهمترین مراکز تمدن اسلامی به شمار می رود. بخارا در ازبکستان، جایی که گذشته و حال در هم تنیده اند، بازدیدکنندگان را به سفری در اعماق تاریخ و فرهنگ فرا می خواند و اطلاعات اصلی شهر بخارا شامل موقعیت جغرافیایی، تاریخ پربار، مردم شناسی غنی، جاذبه های بی نظیر و نکات کاربردی برای مسافران می شود.

بخارا، پنجمین شهر بزرگ ازبکستان و مرکز ولایت بخارا، به عنوان یکی از مهم ترین کانون های تمدن اسلامی و فارسی زبان در جهان، همواره جایگاهی ویژه داشته است. شهرت این دیار تنها به خاطر قدمت تاریخی اش نیست، بلکه ریشه های عمیق آن در ادبیات فارسی، یادآور ابیاتی چون سروده ماندگار حافظ است که زیبایی های سمرقند و بخارا را به خال هندو می بخشد. این شهر نه تنها نمادی از شکوه گذشته است، بلکه امروزه نیز بافت تاریخی و اصالت خود را در میان هیاهوی دنیای مدرن حفظ کرده است.

اطلاعات عمومی و جغرافیایی بخارا: آشنایی اولیه با نگین ماوراءالنهر

بخارا، شهری که گویی در زمان متوقف شده است، در قلب جلگه ای حاصلخیز، در مسیر پایینی رود زرافشان و در کنار کانال شاهرود (شهر رود) واقع شده است. این موقعیت جغرافیایی، از دیرباز بخارا را به یک نقطه استراتژیک در مسیر تاریخی جاده ابریشم تبدیل کرده بود. برای کسانی که قصد سفر به این شهر افسانه ای را دارند، آشنایی با اطلاعات اساسی و موقعیت آن ضروری است.

موقعیت جغرافیایی بخارا

بخارا در جنوب غربی تاشکند، پایتخت ازبکستان، و در فاصله حدود ۲۰۰ کیلومتری غرب سمرقند قرار دارد. نزدیکی آن به رودخانه زرافشان، امکان کشاورزی و توسعه تمدن های اولیه را فراهم کرده بود. این موقعیت، بخارا را به یک مرکز تجاری و فرهنگی پررونق در طول تاریخ تبدیل کرده بود و اهمیت آن به عنوان یک ایستگاه اصلی در مسیر جاده ابریشم، بر هیچ کس پوشیده نیست. سفر به این منطقه، همچون قدم گذاشتن در مسیر کاروان های باستانی، حسی از کشف و ماجراجویی را به همراه دارد.

آب و هوا و اقلیم بخارا

بخارا دارای اقلیمی قاره ای و بیابانی است که با تابستان های بسیار گرم و زمستان های سرد شناخته می شود. در اوج تابستان، دمای هوا گاه به نزدیکی ۵۰ درجه سلسیوس می رسد و زمستان ها نیز هوا به شدت سرد می شود. میزان بارش سالانه در این شهر نسبتاً پایین است. بهترین زمان برای بازدید از بخارا، فصل بهار (فروردین تا خرداد) و پاییز (مهر تا آبان) است، زمانی که هوا معتدل تر بوده و امکان گشت و گذار در میان بناهای تاریخی بدون تحمل گرمای طاقت فرسا یا سرمای شدید فراهم می شود. در این فصول، زیبایی های معماری و فضای دل نشین شهر دوچندان می شود.

اطلاعات ضروری و کاربردی برای مسافران بخارا

برای هر مسافری که راهی بخارا می شود، دانستن برخی اطلاعات عملی می تواند سفر را دلنشین تر و آسان تر کند. زبان های رایج، واحد پول، و راه های دسترسی به خدمات ضروری، از جمله این موارد است:

عنوان	توضیحات
زبان های رایج	فارسی تاجیکی (زبان غالب مردم)، ازبکی، روسی
واحد پول	سوم ازبکستان (UZS)
اختلاف ساعت با تهران	۳۰ دقیقه جلوتر از تهران
شماره های اضطراری	پلیس: ۱۰۲، آتش نشانی: ۱۰۱، آمبولانس: ۱۰۳
فرودگاه	فرودگاه بین المللی بخارا (Bukhara International Airport) در جنوب شهر
ایستگاه قطار	ایستگاه قطار بخارا در شهر کاگان، ۹ کیلومتری جنوب بخارا

مردم شناسی و بافت فرهنگی: روح فارسی در بخارا

بخارا نه تنها یک شهر تاریخی، بلکه موزه ای زنده از فرهنگ ها و هویت ها است. در قلب این شهر، روح فرهنگ فارسی به وضوح قابل لمس است و پیوندهای عمیق آن با ایران و تمدن فارسی زبان، بخارا را به محلی برای کشف ریشه های مشترک تبدیل کرده است. مردم این دیار با گذشته ای غنی و آداب و رسومی منحصر به فرد، بخشی جدایی ناپذیر از جذابیت های بخارا هستند.

جمعیت و ترکیب قومی بخارا

جمعیت بخارا را عمدتاً تاجیک ها تشکیل می دهند که فارسی زبان هستند و بخش عمده ای از مردم این شهر به زبان فارسی با گویش تاجیکی سخن می گویند. این موضوع، بخارا را به یکی از مهم ترین مراکز فارسی زبان در خارج از مرزهای ایران تبدیل کرده است. در کنار تاجیک ها، اقلیت های ازبک، روس و یهودیان بخارایی نیز زندگی می کنند. یهودیان بخارایی، گروهی با پیشینه تاریخی طولانی در منطقه، در دهه های اخیر بسیاری از آن ها به اسرائیل و ایالات متحده مهاجرت کرده اند، اما حضور آن ها در گذشته، بخش مهمی از بافت فرهنگی این شهر را شکل داده بود.

زبان و گویش: هویت فارسی بخارا

زبان فارسی تاجیکی، زبان مادری و رایج بخش عمده مردم بخارا است. این زبان، میراثی گرانبها از گذشته های دور است که در این منطقه با شور و حرارت حفظ شده است. شنیدن صدای فارسی در بازارهای قدیمی و کوچه های بخارا، برای هر فارسی زبان تجربه ای فراموش نشدنی است. اهمیت حفظ و ترویج این زبان در منطقه ای که زمانی مهد شعر و ادب فارسی بود، فراتر از یک موضوع صرفاً زبانی است و به حفظ هویت فرهنگی یک ملت پیوند خورده است.

بخارا، شهری که با هر آجر و هر کوچه، داستانی از هزاران سال فرهنگ و تمدن فارسی را روایت می کند. میراثی از دوران درخشان سامانیان که هنوز هم در زبان، آداب و رسوم مردمش جاری است.

پیوندهای فرهنگی ایران و بخارا

پیوند میان ایران و بخارا، داستانی طولانی و پرفراز و نشیب است. پیشینه حضور ایرانیان در بخارا به قرون متمادی بازمی گردد و وجود محله هایی مانند «کوچه ایرانی ها» نشان از این ارتباط دیرینه دارد. آداب و رسوم، موسیقی سنتی (مانند موسیقی مروگی) و حتی نوع پوشش مردم بخارا، شباهت های بسیاری با مناطق شرقی ایران، به ویژه خراسان، دارد. این پیوندها، بخارا را به یک پل فرهنگی میان ایران و آسیای میانه تبدیل کرده است، جایی که هر دو فرهنگ در هم آمیخته و هویت مشترکی را شکل داده اند. نخستین روزنامه فارسی آسیای میانه، با نام «بخارای شریف»، نیز در این شهر منتشر شد که نقشی بی بدیل در بیداری فرهنگی و ادبی منطقه ایفا کرد.

آداب و رسوم و باورها

در بخارا، زندگی به سبک خود جریان دارد. آداب و رسوم مردم، به ویژه در مراسم عروسی، اعیاد و جشن ها، شباهت های بسیاری با سنت های ایرانی دارد. صنایع دستی بومی، از جمله پارچه های ابریشمی (اطلس، ابرباف)، قالیچه های دستباف و سفالگری، نه تنها هنر دست مردم این دیار را به نمایش می گذارد، بلکه بازتابی از هویت فرهنگی غنی آن هاست. این شهر، مکانی است که در آن، هنر، زندگی و فرهنگ به هم پیوند خورده اند تا تجربه ای اصیل و بی نظیر را برای بازدیدکنندگان رقم زنند.

تاریخ بخارا: از اساطیر تا جمهوری شوروی

تاریخ بخارا، فصلی پربار از کتاب تمدن بشری است که از اساطیر کهن آغاز شده و تا دوران معاصر ادامه می یابد. این شهر، شاهد فراز و نشیب های فراوان، از امپراتوری های بزرگ گرفته تا هجوم های ویرانگر، بوده و هر دوره، اثری پاک نشدنی بر چهره آن باقی گذاشته است. سفر در تاریخ بخارا، همچون قدم زدن در کوچه های پرپیچ و خم آن، پر از شگفتی ها و روایت هاست.

نام شناسی و ریشه های واژه بخارا

ریشه نام بخارا، موضوعی مورد بحث میان مورخان و زبان شناسان است. برخی بر این باورند که بخارا از واژه سانسکریت «ویهارا» به معنای پرستشگاه گرفته شده، چرا که در گذشته معابد بودایی فراوانی در این منطقه وجود داشته است. گروهی دیگر آن را مشتق از «بخارک» سغدی می دانند. فرای، پژوهشگر برجسته، به وجود شهری به نام بُخار در ایالت بیهار هند اشاره می کند که ریشه هر دو نام را «ویهارا» می داند. در متون چینی، نام این شهر «بوخو» و در سکه های مسی، «پوخار» آمده است. القاب تاریخی چون «بخارای شریف» (به دلیل کثرت مراکز علمی و دینی) و «نومجکث» نیز به این شهر نسبت داده شده است. این تنوع در نام گذاری، خود گویای اهمیت و جایگاه ویژه بخارا در ادوار مختلف است.

بخارا در اساطیر و دوران باستان

پیشینه سکونت انسان در منطقه ای که امروزه بخارا نام دارد، به هزاره دوم پیش از میلاد می رسد. شواهد باستان شناسی، وجود زیستگاه هایی از عصر مفرغ را در این دیار تأیید می کنند. در اساطیر ایرانی و شاهنامه فردوسی، روایت شده که بخارا به دست شاهزاده ایرانی، سیاوش، بنا نهاده شد. این شهر در طول دوران باستان، تحت حکومت سلسله های قدرتمندی چون هخامنشیان، اسکندر مقدونی، یونانیان باختری و سپس اشکانیان و ساسانیان قرار داشت و در هر دوره، تأثیرات فرهنگی و معماری خاص خود را پذیرا بود.

ورود اسلام و عصر زرین سامانیان

در قرن هفتم میلادی، با ورود اعراب مسلمان به ماوراءالنهر، بخارا نیز در سال ۷۰۵ میلادی به دست آن ها افتاد. فتح بخارا با مقاومت های شدیدی از سوی حاکمان محلی، به ویژه «خاتون بخارا»، مواجه شد. اما با تثبیت حاکمیت مسلمانان، بخارا به یکی از مهم ترین مراکز تمدن اسلامی تبدیل گشت و لقب «مهد اسلام» را به خود گرفت. اوج شکوفایی بخارا در دوران حکومت سامانیان (۸۹۲ تا ۹۹۹ میلادی) بود. سامانیان با تبدیل بخارا به پایتخت خود، این شهر را به «تیسفونی دیگر» بدل ساختند و در این دوره، بخارا به کانون علم، فرهنگ، هنر و ادبیات فارسی تبدیل شد. کتابخانه های عظیم و دانشمندانی چون ابوعلی سینا، رودکی، شهید بلخی، و بسیاری دیگر، حاصل این دوران درخشان هستند.

دوران مغول و تیموریان

در سال ۱۲۱۹ میلادی، بخارا هدف یورش ویرانگر چنگیزخان مغول قرار گرفت. این حمله، خسارات جبران ناپذیری به شهر وارد کرد و بسیاری از بناها و کتابخانه ها را به تلی از خاک تبدیل نمود. پس از این دوره تاریک، در زمان حکومت تیمور لنگ و جانشینانش در قرن چهاردهم، بخارا دوباره روی آبادی را دید و اهمیت پیشین خود را بازیافت. در این دوران، تصوف نیز در بخارا رواج یافت و شخصیت هایی چون بهاءالدین نقشبند، فرقه نقشبندیه را در این شهر بنیان نهادند.

ازبکان، صفویان و افشاریان

در اوایل قرن شانزدهم، بخارا به تصرف ازبکان شیبانی درآمد و پایتخت خانات بخارا شد. در طول قرون، بخارا شاهد کشمکش های منطقه ای و نفوذ سلسله های ایرانی، از جمله صفویان و افشاریان، بود. نادرشاه افشار در سال ۱۷۴۰ میلادی این منطقه را به تصرف خود درآورد، اما پس از مرگ او، حکومت دوباره به ازبکان بازگشت. این دوران، با وجود درگیری ها، همچنان نشانه هایی از تبادل فرهنگی میان ایران و بخارا را در خود داشت.

حکومت روس ها و دوران شوروی

در نیمه های قرن نوزدهم میلادی، بخارا تحت الحمایه روسیه تزاری قرار گرفت. با انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ و گسترش کمونیسم، جمهوری شوروی خلق بخارا تشکیل شد، اما این جمهوری نیز دیری نپایید و در سال ۱۹۲۴ میلادی، بخارا به جمهوری شوروی ازبکستان ملحق گشت. این تقسیم بندی ها، اعتراضات گسترده ای از سوی تاجیک ها را در پی داشت که خواهان الحاق بخارا و سمرقند به تاجیکستان بودند. در دوران شوروی، سیاست هایی برای تغییر هویت فرهنگی و زبانی منطقه اعمال شد، اما مقاومت مردم بخارا در حفظ زبان و فرهنگ فارسی، ستودنی است.

جایگاه علمی و فرهنگی بخارا: مهد اندیشمندان و هنروران

بخارا، همواره کانون درخشانی برای علم، ادب و هنر بود. در طول تاریخ، این شهر نه تنها محل تلاقی تمدن ها، بلکه مهد پرورش بزرگ ترین اندیشمندان و هنروران جهان اسلام و ایران بود. تأثیر بخارا بر دانش بشری، فراتر از مرزهای جغرافیایی آن است.

بخارا، کانون دانش و ادب

قرار گرفتن بخارا در مسیر جاده ابریشم، نقشی حیاتی در تبادل علوم و فرهنگ ایفا کرد. این شهر به عنوان یکی از مهمترین مراکز تحصیل علوم الهی، فلسفه، طب اسلامی و ادبیات، شهرت جهانی داشت. کتابخانه های عظیم و مشهوری چون کتابخانه بلعمی و کتابخانه نوح بن منصور سامانی، گواه بر شکوفایی علمی این دوران هستند. دانش پژوهان از سراسر جهان اسلام برای کسب علم به بخارا سفر می کردند و این شهر، به یک دانشگاه بزرگ و بی کران تبدیل شده بود.

بزرگان و مشاهیر برخاسته از بخارا یا مقیم آن

بخارا زادگاه و محل زندگی بسیاری از نوابغ و مشاهیر تاریخ بود. نام هایی که در صفحات زرین تاریخ می درخشند و هر یک، خدمتی عظیم به بشریت کرده اند:

• ابوعلی سینا: پزشک و فیلسوف برجسته ایرانی که مدتی در بخارا به سر برد و از کتابخانه های آن بهره برد.
• محمد بن موسی خوارزمی: ریاضیدان و منجم بزرگ که مفهوم الگوریتم را وارد علم کرد و بنیانگذار علم جبر نامیده می شود.
• ابوریحان بیرونی: دانشمند، ریاضی دان، مورخ و جغرافیدان بزرگ ایرانی که در بسیاری از علوم تبحر داشت.
• امام بخاری: از برجسته ترین محدثین اهل سنت که کتاب صحیح بخاری را گردآوری کرد و نقش بخارا در حدیث اسلامی برجسته است.
• رودکی سمرقندی: پدر شعر فارسی و از بزرگترین شاعران دربار سامانی که شعرهایش هنوز هم زینت بخش ادبیات فارسی است.
• شهید بلخی، دقیقی، کسایی مروزی: از دیگر شاعران نامدار عصر سامانی که در این دیار می زیستند.
• صدرالدین عینی: از پیشگامان ادبیات نوین تاجیک و فارسی که نقش مهمی در بیداری فرهنگی قرن بیستم داشت.

نقش بخارا در تحول ادبی و فرهنگی فارسی

بخارا نه تنها مهد شعرا و دانشمندان بود، بلکه در تحولات ادبی و فرهنگی فارسی نیز نقشی پیشرو ایفا کرد. انتشار اولین روزنامه فارسی آسیای میانه، «بخارای شریف» در سال ۱۲۹۰ خورشیدی، نشان از پویایی فرهنگی این شهر داشت. این روزنامه به اندازه ای اهمیت داشت که صدرالدین عینی نوشت: «تاجیکان در روز ۱۱ مارس صاحب زبان خود شده اند.» همچنین، مکتب نگارگری بخارا، با الهام از مکتب هرات و جذب هنرمندان برجسته، تأثیری شگرف بر هنر منطقه گذاشت. مردم فارسی زبان بخارا، با وجود تحولات سیاسی و اجتماعی، همواره به زبان و ادبیات فارسی خود پایبند بوده و آن را به عنوان جزء لاینفک هویت خویش حفظ کرده اند.

جاذبه های گردشگری بخارا: موزه زنده تاریخ و معماری

بخارا را به حق «موزه ای در فضای باز» نامیده اند؛ شهری که در آن هر بنا، هر کوچه و هر طاق، داستانی از هزاران سال تاریخ و تمدن را بازگو می کند. این شهر که به عنوان یکی از سایت های میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده، گنجینه ای بی نظیر از معماری اسلامی و فارسی است که قلب هر بیننده ای را تسخیر می کند. قدم زدن در بخارا، همچون ورق زدن صفحات یک کتاب مصور از تاریخ است.

معرفی جامع و توصیفی اماکن شاخص بخارا

آرامگاه امیر اسماعیل سامانی

این آرامگاه، شاهکاری از معماری قرن دهم میلادی و یکی از کهن ترین و زیباترین نمونه های معماری اسلامی در آسیای مرکزی است. آجرکاری های ظریف و هندسی آن، که با تغییر نور و زاویه دید، الگوهای متفاوتی را به نمایش می گذارد، حیرت انگیز است. این بنا که به دستور امیر اسماعیل سامانی، بنیانگذار سلسله سامانیان، ساخته شد، نه تنها نمادی از هنر و خلاقیت دوران خود، بلکه گواهی بر عظمت فرهنگی بخارا در عصر طلایی سامانیان است. بازدید از این مقبره، درک عمیقی از زیبایی شناسی و نبوغ معماران آن دوره به دست می دهد.

مجموعه پوی کالیان

مجموعه پوی کالیان، قلب تپنده بخارای تاریخی، شامل سه بنای باشکوه است: مناره کالیان، مسجد جامع کالیان و مدرسه میرعرب. مناره کالیان، با ارتفاع ۴۷ متر، از بلندترین مناره های آسیای مرکزی است که در قرن دوازدهم ساخته شد و از آن برای دیده بانی و راهنمایی کاروان ها در مسیر جاده ابریشم استفاده می شد. داستان هایی نقل شده که حتی چنگیزخان مغول نیز از شکوه این مناره بهت زده شده و دستور به تخریب آن نداده است. مسجد جامع کالیان، با صحن وسیع و ایوان های باشکوه، فضایی معنوی و آرامش بخش را برای نمازگزاران فراهم می آورد. مدرسه میرعرب نیز، با تزئینات کاشی کاری خیره کننده، نمادی از معماری دوره اسلامی و مرکزی برای آموزش علوم دینی بود.

مجموعه لب حوض

لب حوض، مجموعه ای دلنشین و سرزنده در مرکز شهر قدیمی بخارا است که شامل یک حوض بزرگ، مدرسه نادر دیوان بیگی و خانقاه نادر دیوان بیگی می شود. در گذشته، بخارا دارای صدها حوض بود که آب شرب شهر را تأمین می کردند و لب حوض، یکی از بزرگترین و زیباترین آن هاست. فضای اطراف حوض، با درختان سایه دار و رستوران های سنتی، مکانی ایده آل برای استراحت و تماشای زندگی جاری در بخارا است. مدرسه و خانقاه نادر دیوان بیگی نیز با معماری زیبا و کاشی کاری های چشم نواز، به جذابیت این مجموعه می افزایند.

مدرسه عبدالعزیز خان

این مدرسه، با معماری رنگارنگ و تزئینات کاشی کاری خیره کننده، یکی از زیباترین بناهای بخارا است. آنچه مدرسه عبدالعزیز خان را متمایز می کند، نقوش بی بدیل اژدهای چینی و سیمرغ (ققنوس) است که بر دیوارهای آن نقش بسته است. این نقوش، نشان از تبادلات فرهنگی و هنری عمیق میان شرق و غرب در دوران جاده ابریشم دارد و آن را به یکی از برجسته ترین نمونه های معماری در آسیای مرکزی تبدیل کرده است.

مدرسه چهار مناره (Chor Minor)

مدرسه چهار مناره، با چهار مناره فیروزه ای و گنبدهای آبی رنگش، منظره ای منحصر به فرد و جذاب را به وجود آورده است. این مدرسه که در قرن هفدهم میلادی ساخته شد، با وجود تغییرات تاریخی، هنوز هم شکوه و زیبایی خود را حفظ کرده است. باغ و حیاط دلنشین آن، مکانی آرام برای قدم زدن و لذت بردن از هنر معماری است.

ارگ بخارا

ارگ بخارا، قلعه ای باستانی و عظیم است که سال ها مقر حکمرانان بخارا بوده است. این ارگ، با دیوارهای بلند و برج های مستحکم، نمادی از قدرت و تاریخ این شهر است. در داخل ارگ، موزه ها، مساجد و ساختمان های اداری قدیمی قرار دارند که هر یک، بخشی از داستان بخارا را روایت می کنند. بازدید از ارگ، فرصتی برای کاوش در تاریخ پرفراز و نشیب حاکمان بخارا را فراهم می آورد.

سایر اماکن مهم

علاوه بر این بناهای شاخص، بخارا میزبان مساجد تاریخی دیگری همچون مسجد بالاحوض، بازارهای قدیمی (طاق های تجاری) که هنوز هم فعال هستند، و حمام های تاریخی است که همگی بخشی از هویت این شهر را تشکیل می دهند. هر یک از این اماکن، دریچه ای به سوی گذشته ای پر شکوه و فرهنگ غنی بخارا باز می کنند.

مراکز و پایگاه های شیعی در بخارا

حضور شیعیان در بخارا، از قرون گذشته تا به امروز، فصلی مهم از تاریخ این شهر است. این حضور نه تنها در منابع تاریخی و رجالی ثبت شده، بلکه در وجود مراکز مذهبی و آداب و رسوم خاص آن ها، قابل مشاهده است. بسیاری از شیعیان بخارا، نوادگان ایرانیانی هستند که در طول تاریخ به این منطقه مهاجرت کرده اند و با وجود چالش ها، هویت مذهبی و فرهنگی خود را حفظ کرده اند.

مسجد حاج میرعلی (مسجد ایرانیان)

مسجد حاج میرعلی، که به «مسجد ایرانیان» نیز شهرت دارد، از مهمترین مراکز تجمع شیعیان در بخارا است. گفته می شود نزدیک به ده هزار نفر شیعه در محدوده این مسجد زندگی می کنند که عموماً به زبان فارسی دری تکلم می کنند. این مسجد نه تنها مکانی برای اقامه نماز، بلکه مرکزی برای حفظ و ترویج فرهنگ و زبان فارسی در میان ایرانی تباران بخارا است. حضور در این مسجد، حس نزدیکی و ارتباط عمیقی را با جامعه ایرانی بخارا ایجاد می کند.

مسجد رباط میری و مسجد بابا کلان

این مساجد نیز از دیگر مراکز مهم مذهبی برای شیعیان بخارا هستند. در مسجد رباط میری، شیعیان و اهل سنت به طور مشترک از فضا استفاده می کنند و در ماه محرم مراسم عزاداری سیدالشهدا(ع) و در ماه رمضان نماز تراویح توسط اهل سنت برگزار می شود. این همزیستی، نشان از فضای تسامح و همگرایی در برخی جوامع بخارا دارد.

حسینیه و مسجد سیدالشهدا (ع) در محله تار تار

این مجموعه شامل دو ساختمان مسجد و حسینیه است که قدمتی حدود یکصد ساله دارد. طبقه دوم مسجد به بانوان اختصاص داده شده است. حدود ده هزار نفر شیعه در حوزه این مسجد زندگی می کنند که عمدتاً به زبان تاجیکی (فارسی دری) صحبت می کنند. این حسینیه، مرکز اصلی برگزاری مراسم عزاداری و سوگواری در ایام محرم و صفر برای شیعیان بخارا است.

مراسم و سنت های شیعی در بخارا

از مهمترین نشانه های ماندگاری مذهب شیعه در بخارا، برگزاری مراسم عزاداری عاشورا است. این مراسم، هنوز هم در میان ایرانی تباران بخارا، سمرقند و سایر مناطق آسیای مرکزی انجام می شود. در دهستان زیرآباد در نزدیکی شهر کاگان استان بخارا، مراسم عاشورا به سبک خاصی با نام های «شاه حسین، واحسین»، «ماه عشور»، «چهل امام» و «تعزیه امام» برگزار می شود. این مراسم ها، که اغلب در خانه هایی موسوم به «تعزیه خانه» برگزار می شوند، شامل قصه خوانی درباره پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) و نوحه خوانی است. وجود اصنافی چون «مشک آبان عباس» که معتقدند پیر آن ها در واقعه کربلا برای امام حسین(ع) آب آورده بود، گواهی بر عمق این باورها در جامعه بخارا است.

شکم گردی و سوغات در بخارا: لذت طعم های اصیل

هیچ سفری به بخارا بدون تجربه طعم های بی نظیر و خرید سوغاتی های محلی کامل نخواهد بود. آشپزی بخارا، ترکیبی از سنت های آسیای میانه و تأثیرات فارسی، تجربه ای فراموش نشدنی از شکم گردی را ارائه می دهد. سوغات این شهر نیز، یادگاری های ارزشمندی از هنر و فرهنگ این دیار است.

غذاهای محلی و سنتی بخارا

بخارا، بهشت عاشقان غذا است. پلو بخارایی، با طعمی متفاوت از دیگر انواع پلو، یکی از شناخته شده ترین غذاهای این شهر است. علاوه بر پلو، غذاهای دیگری نیز وجود دارند که هر ذائقه ای را راضی می کنند:

• لاجمان: سوپی رشته ای و مقوی که با گوشت و سبزیجات تهیه می شود.
• سامسا: نوعی پیراشکی گوشت که در تنور پخته می شود و بسیار محبوب است.
• مانتی: خمیرهای کوچک پرشده با گوشت و پیاز که بخارپز می شوند.
• شوربا: سوپ گوشت سنتی که با سبزیجات فراوان سرو می شود.
• شیشلیک: کباب های گوشت بره یا گوساله که بر روی آتش پخته می شوند.
• آچیچوک: سالادی تازه و سبک از گوجه فرنگی و پیاز.

برای دسر، چای ازبکی (معمولاً سبز) همیشه در دسترس است و می توان آن را با حلوا و میوه های خشک یا تازه محلی، به ویژه خربزه و انگور در فصلشان، نوش جان کرد.

سوغات و صنایع دستی بخارا

بخارا، شهری پر از سوغاتی های جذاب و صنایع دستی است که هر یک داستانی برای گفتن دارند. معروف ترین سوغات خوراکی این شهر، آلو بخارا است که شهرتی جهانی دارد. در میان صنایع دستی، پارچه های ابریشمی زیبا مانند اطلس و اَبرباف، با طرح های سنتی و رنگ های درخشان، بسیار محبوب هستند. قالیچه های دستباف بخارایی، با نقوش پیچیده و کیفیت بالا، نیز از دیگر سوغاتی های ارزشمند محسوب می شوند. سفالگری، مینیاتور و حکاکی روی چوب، از دیگر هنرهایی هستند که در بازارهای قدیمی بخارا به چشم می خورند و هر بیننده ای را به خرید ترغیب می کنند. قدم زدن در این بازارها و تماشای این هنرها، خود تجربه ای دل انگیز است.

نتیجه گیری: بخارا، شهری برای کشف و تجربه

بخارا، فراتر از یک نام در نقشه ها، گنجینه ای زنده از تاریخ، فرهنگ و هنر است که در قلب آسیای میانه می تپد. این شهر، با معماری های باشکوه، بازارهای پرجنب وجوش و مردمی صمیمی و فارسی زبان، هر بازدیدکننده ای را مسحور خود می کند. اطلاعات اصلی شهر بخارا که در این مقاله به آن ها پرداختیم، تنها گوشه ای از جذابیت های بی کران این دیار است.

پیوند ناگسستنی بخارا با زبان و فرهنگ فارسی، آن را به پاره ای جدا افتاده اما درخشان از تمدن بزرگ ایران زمین تبدیل کرده است. از اسطوره های شاهنامه تا اوج شکوفایی در دوران سامانیان، و از حضور دانشمندان بزرگ تا نقش محوری در جاده ابریشم، بخارا همواره جایگاهی ویژه در تاریخ بشریت داشته است. تجربه قدم زدن در کوچه های سنگ فرش شده، بازدید از مدارس و مساجد کهن، و شنیدن لهجه شیرین فارسی تاجیکی، خاطره ای ماندگار در ذهن هر مسافر بر جای می گذارد. سفر به بخارا، نه تنها بازدید از یک مکان، بلکه غرق شدن در یک تجربه عمیق فرهنگی و تاریخی است که انسان را به ریشه های مشترک و اصالت های دیرین پیوند می زند. این شهر شگفت انگیز، منتظر کشف و تجربه زیبایی هایش است.